Swami Dayananda Saraswati: A Philosophical Personality
рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी : рдПрдХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡
рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдХा рдиाрдо рд╕ुрдирддे рд╣ी рдоाрдирд╕ рдоें рдПрдХ рдРрд╕े рдХрд░्рддрд╡्рдпрдиिрд╖्рда рдм्рд░рдо्рд╣рдЪाрд░ी рдХा рдЪिрдд्рд░ рдЙрднрд░рддा рд╣ै, рдЬो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХ्рд░ांрддि рдХे рдЕрдЧ्рд░рджूрдд рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोрдиे рд╕рджिрдпों рд╕े рдЪрд▓ी рдЖ рд░рд╣ी рд╕рдб़ी-рдЧрд▓ी рдкрд░ंрдкрд░ाрдУं рдкрд░ рдХुрдаाрд░ाрдШाрдд рдХिрдпा рддाрдХि рд╣िрди्рджू рд╕рдоाрдЬ рдоें рдирд╡рдЪेрддрдиा рдЬाрдЧृрдд рдХी рдЬा рд╕рдХे। рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рд╡ैрджिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдорд╣ाрди рд░рдХ्рд╖рдХ рдеे। рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХा рдЬрди्рдо 1824 рдИ. рдоें рдЧुрдЬрд░ाрдд рдк्рд░ांрдд рдХे рдЯंрдХाрд░ा рдиाрдордХ рдЧाँрд╡ рдоें рд╣ुрдЖ। рдЙрдирдХे рдкिрддा рдЕंрдмाрд╢ंрдХрд░ рдЬी рд╕рдоाрдЬ рдХे рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рд╡ рд╕рдоृрдж्рдз рдиाрдЧрд░िрдХ рдоाрдиे рдЬाрддे рдеे। рд╡рд╣ рдПрдХ рдХрдЯ्рдЯрд░ рд╢ैрд╡ рдеे, рдЕрддः рдкुрдд्рд░ рдХो рд╢ैрд╡ рдмрдиाрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ी рдеी। рдмाрд▓्рдпрдХाрд▓ рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХो "рдоूрд▓рд╢ंрдХрд░" рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рдеा। рдкिрддा рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдеी рдХि рдкुрдд्рд░ рдЙрдирдХी рднाँрддि рд╡ेрджों рдоें рдкाрд░ंрдЧрдд рд╣ो। рдоाрдд्рд░ рдкाँрдЪ рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдоें рдмाрд▓рдХ рдиे рдоंрдд्рд░ рд╕्рдд्рд░ोрдд рд╡ рд╢्рд▓ोрдХ рд░рдЯ рд▓िрдП। рдкिрддा рд╡े рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдЕрди्рдп рд╡рдпрд╕्рдХрдЬрди рдЪाрд╣рддे рдеे рдХि рдмाрд▓рдХ рдоें рдПрдХ рд╕рдж्рдЧृрд╣рд╕्рде, рд╕ंрд╕्рдХाрд░ी рдпुрд╡рдХ рдХे рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХूрдЯ рдХूрдЯ рдХрд░ рднрд░ рджिрдП рдЬाрдПं рдХिрди्рддु рдоूрд▓рд╢ंрдХрд░ рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рджूрд╕рд░ी рджिрд╢ा рдоें рд▓े рдЬा рд░рд╣ा рдеा।
рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рдордиुрд╖्рдпों рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдзाрд░рдг рдШрдЯрдиाрдПँ рднी рдХрдо рдк्рд░рднाрд╡ी рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рдЙрдирдХी рддीрдХ्рд╖्рдг рджृрд╖्рдЯि, рднाрд╡ рдк्рд░рд╡рдгрддा, рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдХ्рд╖рдорддा, • рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдШрдЯрдиा рдХी рдоीрдоांрд╕ा рдХрд░рдиे рдХो рд╡िрд╡рд╢ рдХрд░ рджेрддी рд╣ै। рдпूँ рддो рднीрддрд░ рд╣ी рднीрддрд░ рдЙрдирдХी рдмुрдж्рдзि рдХिрд╕ी рдирдП рдоाрд░्рдЧ рдХे рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рдоें рд╡्рдпрд╕्рдд рдеी, рдХिрди्рддु рдПрдХ рдШрдЯрдиा рдиे рддो рдЖрд╕्рдеा рд╡ рдЕрдиाрд╕्рдеा рдХे рдк्рд░рд╢्рдиों рдХा рд╣ी рд╕рдоूрд▓ рдиाрд╢ рдХрд░ рджिрдпा। 1838 рдоें рд╢िрд╡рд░ाрдд्рд░ी рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдкिрддा рдХी рдЖрдЬ्рдЮा рд╕े рд░ाрдд्рд░ी рдЬाрдЧрд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдоूрд▓рд╢ंрдХрд░ рдиे рджेрдЦा рдХि рд╢िрд╡ рдХी рдк्рд░рд╕्рддрд░ рдоूрд░्рддि рдкрд░ рдЪूрд╣े рджौрдб़ рд░рд╣े рдеे। рдкिрддा рд╕े рдкूрдЫрдиे рдкрд░ рдЬ्рдЮाрдд рд╣ुрдЖ рдХि рдпрд╣ рддो рдкрдд्рдерд░ рдХी рдоूрд░्рддि рд╣ै рдЕрддः рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдиिрд╢्рдЪрдп рдХिрдпा рдХि рдкрдд्рдерд░ рдХा рдкूрдЬрди рдлिрд░ рдХ्рдпों рд╣ो। рд╡े рдШрд░ рдЧрдП рдФрд░ рдЙрдкрд╡ाрд╕ рднंрдЧ рдХрд░рдХे рд╕्рд╡рд▓्рдкाрд╣ाрд░ рд▓िрдпा। рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рд╕े рдоूрд▓рд╢ंрдХрд░ рдЬी рдХे рдорди рдоें рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп рднाрд╡ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЧрдпा। рдпрд╣ рд╕рдм рджेрдЦрдХрд░ рдЙрдирдХे рдкिрддा рдЕंрдмाрд╢ंрдХрд░рдЬी рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХा рд╡िрд╡ाрд╣ рдХрд░рдиे рдХी рд╕ोрдЪрддे рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╕्рд╡ाрдоी рдХे рдорди рдоें рдкूрд░्рдгрдд: рд╡िрд░рдХ्рдд рднाрд╡рдиा рднрд░ рдЪुрдХी рдеी। 22 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЧृрд╣ рдд्рдпाрдЧ рдХिрдпा рдФрд░ рдЕрдкрдиा рдиाрдо "рд╢ुрдж्рдзрдЪैрддрди्рдп" рд░рдЦा। рдмाрдж рдоें 1861 рдоें рджрдпाрд░ाрдо рд╕े рджрдпाрдирди्рдж рд╣ो рдЧрдпे। рд╡े рдордеुрд░ा рдкрд╣ुँрдЪे рдЙрди्рд╣ें рд╕рджрдЧुрд░ु рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд░рдЬाрдирди्рдж рдХा рд╕ाрдиिрдз्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ। рд╡рд╣ाँ рдЙрди्рд╣ोंрдиे "рдорд╣ाрднाрд╖्рдп" рдЬैрд╕े рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдЧ्рд░ंрдеो рдиिрд░рдХ्рдд, рдиिрдШंрдЯु, рд╡ेрджों рдЖрджि рдЧ्рд░ंрдеो рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा। 1863 рдИ. рд╕े 1883 рдИ. рддрдХ рд╡े рд╡ैрджिрдХ рдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдзрд░्рдордк्рд░рдЪाрд░ рдоें рд▓рдЧे рд░рд╣े। 1875 рдоें рдИ. рддрдХ рд╡े рд╡ैрджिрдХ рдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдзрд░्рдо рдк्рд░рдЪाрд░ рдоें рд▓рдЧे рд░рд╣े। 1875 рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे 'рд╕рдд्рдпाрд░्рде рдк्рд░рдХाрд╢' рдЧ्рд░ंрде рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे 1875 рдИ. рдоें рд╣ी рд░ाрдЬрдХोрдЯ рдоें рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЖрд░्рдп рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी।
рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдПрдХ рдХ्рд░ाрди्рддिрдХाрд░ी рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡рджृрд╖्рдЯा рдеे। рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХा рдРрд╕ा рдХोрдИ рднी рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рдпा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд╣рд▓ु рдирд╣ी рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдкрде рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдирд╣ीं рдХिрдпा рд╣ो। рд╕рднी рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рд╡рд╣ рд╢ाрд░ीрд░िрдХ, рдоाрдирд╕िрдХ рдпा рдлिрд░ рдЕрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрд╕ рдкрд░ рд▓ेрдЦ рд▓िрдЦे рддрдеा рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рдоें рджिрдпे । рдЙрдирдХी рдорд╣рдд्рддा рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдХрд░ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдиे рдПрдХ рдмाрд░ рдХрд╣ा рдеा- "рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХे рдЖрдзुрдиिрдХ рдЛрд╖ि рд╕ुрдзाрд░рдХो рдФрд░ рд╢्рд░ेрд╖्рда рдкुрд░ुрд╖ों рдоें рд╕े рдПрдХ рдеे। рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдкрд░ рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдкрдб़ा рд╣ै।"
рд╕рдЪ рдоें рд╣ी рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рдЬी рдХा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдПрдХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд╣ै। рджрд░्рд╢рди рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЖрдЬ рддрдХ рджрдпाрдирди्рджрдЬी рдХा рджрд░्рд╢рди рдирд╣ी рдоिрд▓рддा। рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдХ्рдпा рд╣ै рдпрд╣ рдмाрдд рд╕рдордЭрдиा рдХрдаिрди рд╣ै рдХिрди्рддु рдпрд╣ рд╕рдордЭрдиा рд╕рд░рд▓ рднी рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдк्рд░ाрдЪीрди рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рддрдеा рдЕрди्рдп рд╕рднी рдзрд░्рдоों рдХी рдЗрддрдиी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рдХि рд╡े рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдЖрд▓ोрдЪрдХ рдФрд░ рд╕ुрдзाрд░рдХ рд░рд╣ рдЧрдпे। рдлिрд░ рдЙрдирдХे рдЕрдкрдиे рдЬो рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд╡िрдЪाрд░ рд╣ै, рд╡े "рд╕рдд्рдпाрд░्рде рдк्рд░рдХाрд╢" рдоें рдоिрд▓рддे рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдХि - "рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕рдд् рдЪिрдд् рдФрд░ рдЖрдирди्рдж рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै। рдпे рддीрдиों рдЧुрдг рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╣ै। рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЙрди्рд╣ें рдЕрдж्рд╡ैрддрд╡ाрджी рдЕрдерд╡ा рдж्рд╡ैрддрд╡ाрджी рди рдХрд╣рдХрд░ "рдк्рд░ेрддाрд╡ाрджी" рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рджी рдЧрдпी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдкрд░ рд╡े рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп рдФрд░ рд░ाрдоाрдиुрдЬाрд░्рдп рд╕े рднिрди्рди рдордд рд░рдЦрддे рд╣ै। рд╕рдд्рдпाрд░्рде рдк्рд░рдХाрд╢ рдк्рд░рдердоोрд▓्рд▓ाрд╕ рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे 108 рдиाрдо рдмрддाрдпे рд╣ै, рдЬो рдЙрд╕рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЧुрдгों рдХे рдмोрдзрдХ рд╣ै। рд╡ेрджों рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рдХो рдкुрд░ुрд╖-рд░ूрдк рдоें рднी рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рдиे рднी рдИрд╢्рд╡рд░ рдХो, рдкрджाрд░्рдерднिрд▓ाрд╖ी, рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рдердкूрд░्рдг рд╡िрд╡ेрдХ рдпुрдХ्рдд рдоाрдиा рд╣ै। рдЗрди рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╕ुрд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рдиे рдИрд╢्рд╡рд░ рдХो рд╕рдЧुрдг рдФрд░ рдиिрд░्рдЧुрдг- рджोрдиों рдХा рд╣ी рдоेрд▓ рдмрддाрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै, "рдЕрдиाрджि рдкрджाрд░्рде рддीрди рд╣ै- рдПрдХ рдИрд╢्рд╡рд░, рджूрд╕рд░ा рдЬीрд╡, рддीрд╕рд░ा рдк्рд░рдХृрддि рдЕрд░्рдеाрдд рдЬрдЧрдд рдХा рдХाрд░рдг। рдЗрди्рд╣ीं рдХो рдиिрдд्рдп рднी рдХрд╣рддे рд╣ै। рдЬो рдиिрдд्рдп рдкрджाрд░्рде рд╣ै рдЙрдирдХे рдЧुрдг рдХрд░्рдо рдФрд░ рд╕्рд╡рднाрд╡ рднी рдиिрдд्рдп рд╣ै।"
рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдордиुрд╖्рдп рдХी рдЖрдд्рдоा рдХे рдмाрд░े рдоें рдХрд╣ा рд╣ै- рдордиुрд╖्рдп рдХा рд╢рд░ीрд░ рдЖрдд्рдоा рдХा рдиिрд╡ाрд╕ рд╣ै। рдЖрдд्рдоा рдЕрдорд░ рдФрд░ рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╣ै рддрдеा рдЙрд╕рдХी рдЬ्рдЮाрди-рд╢рдХ्рддि рд╕ीрдоिрдд рд╣ै। рдЖрдд्рдоा рдХो рд╢рдм्рдж, рд╕्рдкрд░्рд╢, рд░ूрдк, рд░рд╕, рдЧрди्рдз, рджुःрдЦ-рд╕ुрдЦ рдФрд░ рд╕рдд्рдпाрд╕рдд्рдп рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЖрдзाрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХी рдЬ्рдЮाрдиेрди्рдж्рд░िрдпाँ рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХी рдЖрдд्рдоा рдЪैрддрди्рдп рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै। рдЬीрд╡ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рд╡्рдпाрдкрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ै, рд╡рд╣ рд╢рд░ीрд░ рдоें рдкрд░िрдЪ्рдЫिрди्рди рд╣ै।
рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ "рдпрд╣ рд╕ृрд╖्рдЯि (рдк्рд░рдХृрддि) рд╕рдд्рдп рд╣ै" рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ै- рдЬो рдкृрдердХ рдж्рд░рд╡्рдпों рдХा рдЬ्рдЮाрди-рдпुрдХ्рддि рдкूрд░्рд╡рдХ рдоेрд▓ рд╣ोрдХрд░ рдиाрдиा рд░ूрдк рдмрдиाрддी рд╣ै। рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдкिрдд 'рдЖрд░्рдп рд╕рдоाрдЬ' рдХे 10 рдиिрдпрдоों рдоें рдХुрдЫ рд╕ंрдХेрдд рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै рдЬो рд╕рдд्рдп (рдЬ्рдЮाрди) рдХो рджрд░्рд╢ाрддे рд╣ै :
рд╕рдм рд╕рдд्рдп-рд╡िрдж्рдпा рдФрд░ рдЬो рдкрджाрд░्рде-рд╡िрдж्рдпा рд╕े рдЬाрдиे рдЬाрддे рд╣ै, рдЙрди рд╕рдмрдХा рдЖрджिрдоूрд▓ рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рд╣ै।
рд╕рдд्рдпрдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдФрд░ рдЕрд╕рдд्рдп рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рд░्рд╡рджा рдЙрдж्рдпрдд рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП।
рд╡ेрдж рд╕рдм рд╕рдд्рдп рд╡िрдж्рдпाрдУं рдХा рдкुрд╕्рддрдХ рд╣ै।
рд╡ेрдж рдкрдв़рдиा-рдкрдв़ाрдиा, рд╕ुрдирдиा рд╕рдм рдЕрд░्рдеों рдХा рдкрд░рдо рдзрд░्рдо рд╣ै।
рдЗрди рдиिрдпрдоों рд╕े рд╕рдд्рдп, рд╡िрдж्рдп рдЕрдерд╡ा рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рджрдпाрдирди्рдж рдЬी рдХे рд╡िрдЪाрд░ рдоिрд▓рддे рд╣ै। рд╕рдд्рдп рд╕े рдордиुрд╖्рдп рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд╕्рддु рдХा рдФрд░ рдЕрдкрдиा рднी рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЬाрдирддा рд╣ै рдФрд░ рдЬрдм рдпрд╣ рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрддा рд╣ै рддрдм рдЙрд╕рдоें рдк्рд░рдХाрд╢ (рд╡िрдзा) рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрдиी рд╣ै।
рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░ंрде;
1. рдмंрдХिрдо-рддिрд▓рдХ, рджрдпाрдирди्рдж (рдЕрд░рд╡िрди्рдж)
2. рдорд╣рд░्рд╖ि рджрдпाрдирди्рдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी (рдкं. рд╣рд░िрд╢्рдЪрди्рдж्рд░ рд╡िрдж्рдпाрд▓ंрдХाрд░)
3. рднाрд░рддीрдп рдЪिрди्рддрдХ (рдбॉ. рдкृрде्рд╡ी рдиाрде рдкाрдг्рдбेрдп)
- рдПрд╕. рджрдд्рддा рдЧुрд░ु
рдпे рднी рдкрдв़ें; Dayananda Saraswati : рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рддрдеा рдЙрдирдХा рдЕрд╡рджाрди