рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рд╡्рдпрд╕рди рд╡िрд╖рдпрдХ рджрд▓िрдд рдЪिंрддрди

Dr. Mulla Adam Ali
0

Munshi Premchand and Dalit Literature

Premchand's Eternal Contribution to Dalit Literature

рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рджрд▓िрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдпोрдЧрджाрди : рдЗрд╕ рдЖрд▓ेрдЦ рдоें рдоुंрд╢ी рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рджрд▓िрдд рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдФрд░ рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рджрд▓िрдд рдЪेрддрдиा рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдоुंрд╢ी рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рдЕрдкрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд▓ेрдЦрди рдоें рджрд▓िрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдЕрдкрдиा рд╡्рдпрд╕рди рд╡िрд╖рдп рдмрдиाрдпा рд╣ै, рдк्рд░ेрдордЪंрдж рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдФрд░ рдЬाрддिрд╡ाрдж, рдЬाрддिрднेрдж, рдХिрд╕ाрди рдЬीрд╡рди рдФрд░ рджрд▓िрдд рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдкрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЕрдкрдиे рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдпрдеाрд░्рде рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рд╣ै, рддो рдЪрд▓िрдП рдкрдв़рддे рд╣ैं рджрд▓िрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдк्рд░рддि рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рдХ्рдпा рдпोрдЧрджाрди рд╣ै।

рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХा рд╡्рдпрд╕рди рд╡िрд╖рдпрдХ рджрд▓िрдд рдЪिंрддрди

рд╡्рдпрд╕рди рдФрд░ рдЬीрд╡рди рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЪрд▓рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рдЕрдкрд╡ाрдж рдЫोрдб़ рджें рддो рдЗрд╕ рд╕ूрдд्рд░ рдХो рдоाрдирдиा рдкрдб़ेрдЧा рдХि рдЬрд╣ाँ рдЬीрд╡рди рд╡рд╣ाँ рд╡्рдпрд╕рди рдФрд░ рдЬрд╣ाँ рд╡्рдпрд╕рди рд╡рд╣ाँ рдЬीрд╡рди। рд╡्рдпрд╕рди рдЬрд╣ाँ рд╕ीрдоाрд╣ीрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдорд░्рдпाрджाрдУं рдХो рддोрдб़ рджेрддा рд╣ै рд╡рд╣ाँ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдЬिрди्рджрдЧी рднी рджूрднрд░ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рд╡्рдпрд╕рди рдХा рдХोрдИ рдПрдХ рд╣ी рдк्рд░рдХाрд░ рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдЕрд░्рдеाрдд् рдЕрдиंрдд рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡्рдпрд╕рдиों рдХे рдХाрд░рдг рд╡्рдпрдХ्рддि рдПрд╡ं рд╕рдоाрдЬ рдХा рд╣िрдд рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЕрд╣िрдд рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдХाрд▓ рдоें рдирдИ рдкीрдв़ी рдЕрд╕ंрдЦ्рдп рдПрд╡ं рдЕрд╕ीрдо рд╡्рдпрд╕рдиों рдХा рд╢िрдХाрд░ рдмрдирддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।

рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рд╕рдордп рдоें рднी рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрдирддा рдеी। рджрд▓िрдд рд╕рдоाрдЬ рднी рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрд╡ाрдж рдирд╣ीं рдеा। рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕рдЪ्рдЪाрдЗрдпों рдХा рдЕंрдХрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдпрд╣ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рджрд▓िрдд рд╕рдоाрдЬ рдХो рдИрдоाрдирджाрд░ी рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рди рдХрд░рддा рддो рд╣ी рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп। рдЕрдкрдиी рдЕрдиेрдХ рдХрд╣ाрдиिрдпों рддрдеा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдРрд╕े рджрд▓िрдд рдкाрдд्рд░ों рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬो рдЫोрдЯे-рдоोрдЯे рд╡्рдпрд╕рди рдХे рдЕрдзीрди рд╣ैं। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдРрд╕े рдЕрдиेрдХ рджрд▓िрддों рдХा рдЪिрди्рдд्рд░рдг рдХिрдпा рд╣ै рдЬो рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрди рдеे। 'рд╕рдж्рдЧрддि' рдХрд╣ाрдиी рдХा рджुрдЦिрдпा рдЪрдоाрд░ рдЪिрд▓рдо рддрдо्рдмाрдХू рдХा рдЖрджी рд╣ै। рдЬрдм рд╡рд╣ рдкंрдбिрдд рдЬी рдХे рдШрд░ рдХा рд╕ाрд░ा рдХाрдо рдХрд░рдХे рдердХ рдЬाрддा рд╣ै рддрдм рдЙрд╕े рдХुрдЫ рддाрдХрдд рдмрдЯोрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЪिрд▓рдо рдХी рдпाрдж рдЖрддी рд╣ै। рдЬैрд╕े-"рдЕрдЧрд░ рдЪिрд▓рдо рдФрд░ рддрдо्рдмाрдХू рдкीрдиे рдХो рдоिрд▓ рдЬाрддी рддो рд╢ाрдпрдж рдХुрдЫ рддाрдХрдд рдЖрддी।"

рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рд╕рдордп рдХा рдХрдбुрдЖ рд╕рдЪ рд╣ै рдХि рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЕрди्рдп рд╡рд░्рдЧ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рджрд▓िрдд рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓ोрдЧ рд╣ी рд╡्рдпрд╕рди рдХे рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдЖрджी рдеे। рдЗрд╕рдХे рдоूрд▓ рдоें рдПрдХ рддрд░рдл рдЕрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл рдЪेрддрдиा рдХा рдЕрднाрд╡ рд╣ी рдХрд╣рдиा рдкрдб़ेрдЧा। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХाрд▓ीрди рд╕рд╡рд░्рдг рд╕рдоाрдЬ рджрд▓िрддां рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЙрди्рдирдд рдФрд░ рдЪेрддрдиा рд╕ंрдкрди्рди рдеा рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡рд╣ рд╡्рдпрд╕рди рдХे рдЕрдзीрди рдЙрддрдиा рдирд╣ीं рджिрдЦाрдИ рджेрддा।

рджрд▓िрдд рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЕрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕्рдеिрддि рдФрд░ рдЙрди्рдирддि рдХे рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рдХा рдЕрднाрд╡-рдпे рд╡े рджो рдХाрд░рдг рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं рдЬिрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЙрд╕рдоें рд╡्рдпрд╕рди рдХा рд╕्рдеाрди рджृрдв़ рд╣ोрддा рдЧрдпा। 'рд╕рд╡ा рд╕ेрд░ рдЧेрд╣ूँ рдХा рд╢ंрдХрд░ рдХुрд░рдоी рдХिрд╕ाрди рдЪिрд▓рдо рдкीрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рд╡िрдк्рд░ рд╕े рд╣ो рд░рд╣े рд╢ोрд╖рдг рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рд╡рд╣ рд╡्рдпрд╕рди рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рддा рд╣ै।

рд╡्рдпрд╕рди рдФрд░ рдЧंрджी рдЖрджрддों рдХे рдХाрд░рдг рднो рджрд▓िрддों рдХी рджुрд░्рдЧрддि рд╣ुрдИ рд╣ै рдЗрд╕े рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рднрд▓ी рднाँрддि рдЦाрдиा рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджрд▓िрддों рдХो рд╡्рдпрд╕рди рд╕े рдоुрдХ्рдд рдХрд░рдиा рд╣ी рдЬрд░ूрд░ी рд╕рдордЭा рдФрд░ рдорди рд╕े рдЪाрд╣ा। рдХрд╣рдиा рд╣ोрдЧा рдХि рджрд▓िрддों рдХे рд╕ाрде рд╕рд╡рд░्рдгों рдХे рджुрд░्рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдЬिрддрдиे рднी рдХाрд░рдг рд╣ैं рдЙрдирдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै рджрд▓िрддों рдХी рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрдирддा। рд▓ेрдХिрди рдРрд╕ा рднी рдирд╣ीं рдХि рд╡्рдпрд╕рди рдХे рдЕрдзीрди рд╕рд╡рд░्рдг рдирд╣ीं рд╕िрд░्рдл рд╢ूрдж्рд░ рдпा рджрд▓िрдд рд╣ी рд╣рдеा рдХрд░рддे рдеे। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдЬाрдирддे рдеे рдХि рд╕рдоाрдЬ рдХे рдХुрд▓ीрди рд╡рд░्рдЧ рдоें рднी рд╡्рдпрд╕рди рдХे рдЖрджी рд▓ोрдЧ рд╣ैं। рджेрд╡рдЪрди्рдж рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдХ (рдоाрдпрдХ्рд░ो рдЖрдм्рдЬрд░्рд╡рд░) рдеे। рд╡े рдЬाрдирддे рдеे рдХि рджрд▓िрдд рдЪाрд╣े рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╣ो рдпा рдЖрдЪाрд░рд╡ाрди-рд╕рдоाрдЬ рдЙрд╕े рд╢ूрдж्рд░ рддрдеा рд╣ीрди рд╣ी рд╕рдордЭрддा рд╣ै। рдРрд╕े рдоें рд╡्рдпрд╕рди рдХे рд╢िрдХाрд░ рдмрдиे рджрд▓िрдд рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕рд╡рд░्рдг рд╕рдоाрдЬ рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХी рдХ्рдпा рдХрд╣ें? рдЦाрдиे-рдкीрдиे рдХी рдмुрд░ी рдЖрджрддों рдХे рдХाрд░рдг рджрд▓िрдд рд╡рд░्рдЧ рд╕рд╡рдгों рдХी рдШृрдгा рдФрд░ рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХा рдкाрдд्рд░ рдмрдиा рдеा। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╡ाрджी рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдеे। рд╡े рдЪाрд╣рддे рдеे рдХिрд╢ुрдж्рд░ рд╕рдоाрдЬ рдХो рдЕрдкрдиा рдЕрдзिрдХाрд░ рдоिрд▓े, рдЙрд╕рдХा рдЬीрд╡рди рдЙрди्рдирдд рдмрдиे। рдЕрддः рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рджрд▓िрддों рдХो рд╡्рдпрд╕рди рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ोрдиा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╕рдордЭा।

рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдж्рд╡ाрд░ा рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрди рджрд▓िрдд рдЪिрдд्рд░рдг рдоें рдХृрдд्рд░िрдорддा рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд╕рд╣рдЬрддा рд╣ी рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕े рдЕрдиाрдпाрд╕ рдирд╣ीं рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा। рджрд▓िрддों рдХे рдЗрд╕ рд░ूрдк рдХे рдЪिрдд्рд░рдг рдХे рдкीрдЫे рдЙрдирдХी рдзाрд░рдгा рдеी рдХि рджрд▓िрдд рдЕрдкрдиे рд▓ाрдн рдФрд░ рд╣ाрдиि рд╕े рдЕрд╡рдЧрдд рд╣ो। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдЬाрдирддे рдеे рдХि рдмिрдиा рдЗрд╕рдХे рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рдХे рдЙрд╕рдХी рдоुрдХ्рддि рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рджрд▓िрддोрдж्рдзाрд░ рдХी рдХाрдордиा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдпрд╣ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдиिрд░्рд╡्рдпрд╕рдиी рджрд▓िрдд рдХी рд╣िрдоाрдпрдд рдХрд░рддा рд░рд╣ा। рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдХुрдЫ рдРрд╕े рдкाрдд्рд░ рднी рджिрдП рд╣ैं рдЬो рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрди рдеे। рд▓ेрдХिрди рдЕрдкрдиी рднूрд▓ рдХा рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡्рдпрд╕рди рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХिрдпा-рд╣рдоेрд╢ा рдХे рд▓िрдП। рдЗрд╕े рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рджрд▓िрдд рд╡िрдорд░्рд╢ рдХे рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрд╣рд▓ुрдУं рдоें рд╕े рдПрдХ рдоाрдирдиा рд╣ोрдЧा।

'рдХрд░्рдорднूрдоि' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдРрд╕े рджрд▓िрдд рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬो рд╢рд░ाрдм рдХा рдЖрджी рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдмрд░рдмाрджी рдХा рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рд╢рд░ाрдм рдкीрдиा рдЫोрдб़ рджेрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдЪрдоाрд░ рдкाрдд्рд░ рдЧूрджрдб़ рдЪौрдзрд░ी рдкिрдпрдХ्рдХрдб़ рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдЙрд╕рдХे рд░ुрдкрдпे рдирд╢ा рдоें рдЙрдб़рддे рдЧрдП। рд▓ेрдХिрди рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдПрдХ рдЕрди्рдп рдкाрдд्рд░ рдЕрдорд░ рдХो рд╢рд░ाрдмрдмंрджी рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рдЕрдкूрд░्рд╡ рд╕рдлрд▓рддा рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдХрд░्рдо рдоें рд╡рд╣ рдкूрд░े рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рдФрд░ рд╕рдж्рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╕े рдЬुрдЯ рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़े рдмिрдиा рдирд╣ीं рд░рд╣рддा। рдЕрдорд░ рдХे рддрд░्рдХ рдЖрдЪрд░рдг рдХा рдРрд╕ा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़рддा рд╣ै рдХि рджрд▓िрдд рдЧूрджрдб़ рдЪौрдзрд░ी рд╢рд░ाрдм рдкीрдиा рдЫोрдб़ рджेрддा рд╣ै। рдпрд╣ां рдирд╣ीं рдЕрдкрдиा рдирдлा-рдиुрдХрд╕ाрди рд╕рдордЭрдиे рдХी рдЪेрддрдиा рдЙрд╕рдоें рдЬाрдЧृрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рдпрд╣ाँ рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдРрд╕े рджрд▓िрдд рдкाрдд्рд░ рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░ рджрд▓िрддों рдХी рдЪेрддрдиा рдХा рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХिрдпा рд╣ै рдЬो рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрди рд╣ैं। 'рдХрд░्рдорднूрдоि' рдХे рджрд▓िрдд рдЧूрджрдб़ рдЪौрдзрд░ी рдХे рдмрд░िрдП рдРрд╕े рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрди рджрд▓िрдд рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЖрдд्рдордЪेрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЪेрддрдиा рднी рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ोрддी рдЧрдпी।

рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдЬीрд╡рди рднрд░ рдоाрдирд╡рддा рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рд░рд╣े। рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдкрд╢ुрддा рдХी рддрдмाрд╣ी рдФрд░ рдоाрдирд╡рддा рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдЕрд╣рдо рдмाрдд рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднрд▓ी-рднाँрддि рдЬाрдиा рдеा рдХि рд╡्рдпрд╕рди рдордиुрд╖्рдп рдХे рдкрддрди рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै рдЙрди्рдирдпрди рдХा рдирд╣ीं। рдЗрд╕рдХे рдЪंрдЧुрд▓ рд╕े рдЪाрд╣े рд╕рд╡рд░्рдг рд╣ो рдпा рдЕрд╡рд░्рдг, рдХोрдИ рднी рдмрдЪ рдирд╣ीं рд╕рдХрддा। рд▓ेрдХिрди рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХी рдЪिंрддा рдХा рд╡िрд╖рдп рд╕рд╡рд░्рдг рд╕े рдЬ्рдпाрджा рджрд▓िрдд рд╣ी рд░рд╣ा। рджрд▓िрддों рдХी рджोрд╣рд░ी рджुрд░्рдЧрддी рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХी рдЪेрддрдиा рдХो рдЪिंрддा рдоें рдмрджрд▓рддी рд░рд╣ी। рджрд▓िрддों рдХा рджोрд╣рди рджोрд╣рд░ा рдеा-рд╕рд╡рд░्рдг рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╢ोрд╖рдг рд╕े рдФрд░ рдЕрдЬ्рдЮाрдирд╡рд╢ рд╡्рдпрд╕рди рд╕े। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдЬाрдирддे рдеे рдХि рд╡्рдпрд╕рди рдХрднी-рдХрднी рджрд▓िрддों рдХो рдиिрд░्рдордо рдмрдиाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдЙрдирдХा рджрдпрдиीрдп рд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рджुрд░्рдЧрддिрдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рд╕ाрдордиे рдЖрддा рд╣ै। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдк्рд░рд╕ंрдЧрд╡рд╢ рджрд▓िрддों рдХे рд╡्рдпрд╕рди рдХा рдЕрдд्рдпंрдд рдиिрд░्рдордо рдЪिрдд्рд░рдг рднी рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬी рдХрднी-рдХрднी рдЧрд▓े рдЙрддрд░рдиे рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдкीрдб़ा рджेрддा рд╣ै।

'рдХрдл़рди' рдХे рдШीрд╕ू рдФрд░ рдоाрдзрд╡ рдЪрдоाрд░ рдЬाрддि рдХे рд╡े рджрд▓िрдд рдкाрдд्рд░ рд╣ैं рдЬिрдирдХे рдШрд░ рдоें рд▓ाрд╢ рдкрдб़ी рд╣ै рдФрд░ рдЬो рдХрдл़рди рдЦрд░ीрджрдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрдХрд▓ рдкрдб़े рд╣ैं рдХिрди्рддु рдирд╢ाрдкрди рдХी рдЦ्рд╡ाрд╣िрд╢ рдЙрди्рд╣ें рдордзुрд╢ाрд▓ा рд▓े рдЖрдИ рд╣ै। рджोрдиों рдХिрддрдиे рднाрдЧ्рдп рдХे рдмрд▓ि рд╣ैं। рдкूрд░ी рдмोрддрд▓ рдмीрдЪ рдоें рд╣ै। рдРрд╕ी рдиिрд░्рдордорддा рд╕्рд╡рдпं рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХी 'рд╕рдж्рдЧрддि' рдЬैрд╕ी рдПрдХाрдз рд░рдЪрдиा рдоें рдЕрд╡рд╢्рдп рдоिрд▓рддी рд╣ै рдХि рдЪрдоाрд░ рд▓ोрдЧ рджुрдЦिрдпा рдЪрдоाрд░ рдХी рд▓ाрд╢ рдХो рдкंрдбिрдд рдЬी рдХे рдпрд╣ाँ рд╣ी рдЫोрдб़ рд╡ाрдкिрд╕ рд▓ौрдЯрддे рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ाँ рдЪрдоाрд░ों рдХा рд╡ाрдкिрд╕ рд▓ौрдЯрдиा, рд╡्рдпрд╕рди рдпा рдХрд░ рдХे рдХाрд░рдг рдирд╣ीं, рдЧोंрдб рдХे рддрд╣рдХीрдХाрдд рдХे рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХे рдХाрд░рдг рд╣ै। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рджрд▓िрдд-рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╣ी рдирд╣ीं рд╢рд░ाрдмिрдпों рдХे рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рднी рдХुрд╢рд▓ рдЪिрддेрд░े рдеे। рд╡े рдЬाрдирддे рдеे рдХि рджрд▓िрдд рдЕрдЬ्рдЮाрдирд╡рд╢ рд╣ोрд╢ рдоें рдирд╣ीं рд░рд╣рддा рд▓ेрдХिрди 'рдкीрдиे' рдХे рдмाрдж рд╡рд╣ рд╣ोрд╢ рдоें рдЖрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕рдЪ рдХो рдЙрдЧрд▓рддा рд╣ै, рдЙрдбेंрд▓рддा рд╣ै। рдмुрд░े рд░िрд╡ाрдЬ़ рдкрд░ рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдоें рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рдоें рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХा рдХोрдИ рд╕ाрдиी рдирд╣ीं рдеा।

рдорджिрд░ाрдкाрди рдХрд░рдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рднी рдпрд╣ाँ рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХा рдШीрд╕ू рдЗрд╕ рддрде्рдп рдХो рдмेрдмाрдХी рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдЕрдоीрд░ рд▓ोрдЧ рдЧрд░ीрдмों рдХा рдиिрд░्рдордо рд╢ोрд╖рдг рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕ рдкाрдк рдХो рдзोрдиे рдХे рд▓िрдП рдХे рд╣ी рд╡े рдЧंрдЧा рд╕्рдиाрди рдХрд░рддे рд╣ैं, рдоंрджिрд░ рдЬाрддे рд╣ैं। рдЕрд░्рдеाрдд рдЧрд░ीрдмों рдХो рд╕рддाрдиे, рджрдмाрдиे рдФрд░ рд▓ूрдЯрдиे рд╡ाрд▓े рд▓ुрдЯेрд░ों рдХो рд╣ी рдЕрдкрдиे рдкाрдк рдк्рд░рдХ्рд╖ाрд▓рди рдХे рд▓िрдП рддीрд░्рдеाрдЯрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдШीрд╕ू рдХो рдЕрдкрдиे рдмेрдЯे рдоाрдзрд╡ рдХी рдкрдд्рдиी рдмुрдзिрдпा рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдеा рдХि рдЙрд╕рдиे рдХрднी рдХिрд╕ी рдХा рдмुрд░ा рдирд╣ीं рдХिрдпा। рдЕрддः рдШीрд╕ू рддрдеा рдоाрдзрд╡ рджोрдиों рдХी рдзाрд░рдгा рдмрдиी рдХि рдмुрдзिрдпा рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рд╡ैрдХुंрда рдЬाрдПрдЧी। рдлिрд░ рднрд▓े рд╣ी рдЕрдкрдиी рдЗрд╕ рдоाрди्рдпрддा рдХा рдЗрдЬрд╣ाрд░ рджोрдиों рдиे рд╢рд░ाрдм рдХे рдирд╢े рдоें рдХिрдпा рд╣ो। рд╕рд╡ाрд▓ рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдорджिрд░ाрд▓рдп рдХी рдУрд░ рдХोрдИ рдХ्рдпों рдЬाрддा рд╣ै? рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рджेрдЦा рдеा рдЬिрди्рджрдЧी рдХे рдЕрд╡рд░ोрдз рдФрд░ рдЕрднाрд╡ рд╣ी рд▓ोрдЧों рдХो рдорджिрд░ाрд▓рдп рдХी рдУрд░ рд▓े рдЖрддे рд╣ैं। рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдиिрдо्рди рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓ोрдЧ рд╡рд╣ाँ рдЬाрдХрд░ рдЕрдкрдиी рдЧрдордЧीрди рджुрдиिрдпा рд╕े рдеोрдб़ी рджेрд░ рдХे рд▓िрдП рдЫुрдЯрдХाрд░ा рдкाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╕рдд्рдп рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди 'рдХрдл़рди' рдоें рд╣ी рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдЗрди рд╢рдм्рджों рдоें рдХрд░рддे рд╣ैं। "рдЬीрд╡рди рдХी рдмाрдзाрдПँ рд╡рд╣ाँ рдЦींрдЪ рд▓ाрддी рдеी рдФрд░ рдХुрдЫ рджेрд░ рдХे рд▓िрдП рд╡े рднूрд▓ рдЬाрддे рдеे рдХि рд╡े рдЬीрддे рд╣ैं рдпा рдорд░рддे рд╣ैं।"

рд╢рд░ाрдм рдХे рдЖрджी рджрд▓िрдд рдкाрдд्рд░ों рдХा рдПрдХ рдФрд░ рддрде्рдп рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे 'рдХрдлрди' рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै рд╣ि рд╡्рдпрд╕рди рдХे рдЕрдзीрди рдХ्рдпों рди рд╣ोрддे рд╣ो, рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╡ेрджрдиा рд╕े рд╢ूрди्рдп рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддे। рдоाрдзрд╡ рдШीрд╕ू рдХे рд╕ाрде рдЬाрдХрд░ рд╢рд░ाрдм рдкीрддा рд╣ै рдиाрдЪрддा рдЧाрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдмुрдзिрдпा рдХी рдпाрдж рдоें рдЖँрдЦों рдкрд░ рд╣ाрде рд░рдЦ рдмौрдЦ-рдЪीрдЦрдХрд░ рд░ोрддा рд╣ै।

'рдХрдл़рди' рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХी рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╡िрд╡ाрджाрд╕्рдкрдж рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдкрд░ рджрд▓िрддों рдХे рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рддрдеा рд╕ंрд╡ेрджрдиाрд╢ूрди्рдп рдЪрд░िрдд्рд░ों рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░ рдЙрдирдХे рдЕрд╡рдоाрди рдФрд░ рдЕрдкрдоाрди рдХा рдЕрд░ोрдк рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдоाрдирд╡рддा рддрдеा рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рдХिрд╕ी рдХी рдмрдкौрддी рдирд╣ीं рд╣ोрддी। рд╕्рд╡рдпं рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдЗрд╕рдХा рдЬрд╡ाрдм 'рдХрдл़рди' рдоें рд╣ी рджिрдпा рд╣ै। рджрд▓िрдд рдкाрдд्рд░ों рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдЕрдкрдиा рдкेрдЯ рднрд░рдиे рдкрд░ 'рдХрдлрди' рдХे рдЧрдИрд╕ू рдФрд░ рдоाрдзрд╡ рдиे рдмрдЪा рд╣ुрдЖ рдЦाрдиा (рдкूрд░िрдпाँ рдХा рдкрдд्рддрд▓) рдПрдХ рднिрдЦाрд░ी рдХो рджे рджिрдпा рдЬो рднूрдЦी рдЖँрдЦों рд╕े рджेрдЦ рд░рд╣ा рдеा। 'рджेрдиे' рдХा рдЖрдиंрдж рджोрдиों рдиे рдЬीрд╡рди рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा рд╣ै। рдПрдХ рддрде्рдп рдпрд╣ рднी рд╕ाрдордиे рдЖрддा рд╣ै рдХि рдЕрддि рдзрдиिрдХрддा рдФрд░ рдЕрддि рдиिрд░्рдзрдирддा рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╕ंрд╡ेрджрдиा рд╢ूрди्рдп рдмрдиाрддी рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪрд╡рд░्рдЧ рдХी рдмाрдд рдЕрд▓рдЧ рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХी рдкूрд░्рддि рд╣ोрдиे рдкрд░ рджрд▓िрдд рд╡рд░्рдЧ рдордиुрд╖्рдпрддा рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рддा рд╣ै। рдкौрд╕ू-рдоाрдзрд╡ рдХे рдЬрд░िрдП рдпрд╣ी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдЗрд╕рд╕े рд╕ंрджेрд╣ рдирд╣ीं।

рдпрд╣ рд╕рдЪ рд╣ै рдХि рджрд▓िрдд рдкाрдд्рд░ рдШीрд╕ू рдФрд░ рдоाрдзрд╡ рдиे рднूрдЦ рдоिрдЯाрдиे рдФрд░ рд╢рд░ाрдм рдкीрдиे рдоें рдХрдл़рди рдХे рдкैрд╕ों рдХा рджुрд░ुрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा। рд▓ेрдХिрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣ी рднूрдЦे рднिрдЦाрд░ी рдХी рддрдб़рдл рдХो рд╕рдордЭ рд▓िрдпा рдФрд░ рдЙрд╕े рдмрдЪा рд╣ुрдЖ рдЦाрдиा рджेрдЦрдХрд░ рдЕрдкрдиे рджाрддृрдд्рд╡ рдХा рднी рдкрд░िрдЪрдп рджिрдпा। рдЗрд╕े рди рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдкाрдардХ рднूрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рди рдЖрд▓ोрдЪрдХ। рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╡्рдпрд╕рди рдХी рд╣ाрд▓рдд рддрдеा рдирд╢ाрдкाрди рдХी рджрд╢ा рдоें рднी рджрд▓िрддों рдоें рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдЬीрд╡िрдд рдоिрд▓рддी рд╣ै рдЗрд╕े рдирдХाрд░ рдирд╣ीं рд╕рдХрддे।

рд╣िंрджी рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХृрддि 'рдЧोрджाрди' рдХा рдиाрдпрдХ рдХुрд░рдоी рдХिрд╕ाрди рд╣ोрд░ी рднी рд╡्рдпрд╕рди рд╕े рдмрдЪ рдирд╣ीं рд╕рдХा। рдпрд╣ рд╡рд╣ рдкाрдд्рд░ рд╣ै рдЬो рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рдиाрдо рдХे рд╕ाрде рдЕрднिрдд्рд░ рд░ूрдк рд╕े рдЬुрдб़ा рдЧрдпा। рд▓ेрдХिрди рд╡्рдпрд╕рди рдХे рддौрд░ рдкрд░ рдЪिрд▓рдо рдХे рдЪंрдЧुрд▓ рд╕े рдЫुрдЯ рдирд╣ीं рдкाрдпा। рдпрд╣ाँ рдкрд░ рдпрд╣ рдирд╣ीं рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиा рдХि рд╣ोрд░ी рдХी рджुрд░्рдЧрддि рдХा рдХाрд░рдг рд╡्рдпрд╕рди рдеा। рдЙрд╕рдХी рджрдпрдиीрдп рдЬिрди्рджрдЧी рдХा рдоूрд▓ рдХाрд░рдг рд╢ोрд╖рдг рд╣ी рдеा। рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рд╕рдЪ рднी рд╕्рд╡ीрдХाрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдХि рд╢ोрд╖рдг рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╡्рдпрд╕рди рднी рдЙрд╕рдХा рд╕ाрдеी рдмрдиा рдеा। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे 'рдЧोрджाрди' рдоें рдЗрд╕рдХा рдЬो рдмाрд░-рдмाрд░ рдЬिрдХ्рд░ рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрд╕े рдЕрдиाрдпाрд╕ рдирд╣ीं рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा। 'рдЧोрджाрди' рдХे рджрд░्рдЬрдиों рдкрди्рдиों рдоें рд╣ोрд░ी рдХे рдЪिрд▓рдо рдкीрдиे рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рд╕ोрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ी рдоाрдирдиा рд╣ोрдЧा। рд▓ेрдХिрди рдПрдХ рд╕рдЪ рд╕्рд╡ीрдХाрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдХि рдирд╢ाрдкाрди рдоें рд╣ोрд░ी рди рднрдЯрдХрддा рд╣ै, рди рдЕंрдб-рдмंрдб рдмाрддें рдХрд╣рддा рд╣ै। рдирд╢े рдоें рднी рд╡рд╣ рджрд░्рджрджाрдпी рдирдм्рдЬ рдкрдХрдб़рддा рд╣ै, рдоाрд░्рдХे рдХी рдмाрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬैрд╕े- 'рд╣ोрд░ी рдиे рдЪिрд▓рдо рдХे рдХрдИ рдХрд╢ рд▓рдЧाрдХрд░ рдХрд╣ा-рдордЬूрд░ी рдХрд░рдиा рдХोрдИ рдкाрдк рдирд╣ीं рд╣ै। рдордЬूрд░ рдмрди рдЬाрдп, рддो рдХिрд╕ाрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдХिрд╕ाрди рдмिрдЧрдб़ рдЬाрдп рддो рдордЬूрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЪिрд▓рдо рдХा рдЖрджी рд╣ोрд░ी рд╕्рд╡рдпं рдХो рднाрдЧ्рдп рдХे рднрд░ोрд╕े рдЫोрдб़рддा рд╣ै। рдХрд░्рдорд╡ाрдж рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд╡рд╣ рднाрдЧ्рдпрд╡ाрдж рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрд╕рдХी рдоाрди्рдпрддा рд╣ै рдХि- "рдордЬूрд░ी рдХрд░рдиा рднाрдЧ्рдп рдоें рди рд╣ोрддा рддो рдпрд╣ рд╕рдм рдмिрдкрдд рдХ्рдпों рдЖрддी? рдХ्рдпों рдЧाрдп рдорд░рддी? рдХ्рдпों рд▓рдб़рдХा рдиाрд▓ाрдпрдХ рдиिрдХрд▓ рдЬाрддा?" рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдЙрд╕ рджрд▓िрдд рдХी рджрдпрдиीрдп рдЬिрди्рджрдЧी рдХो рдмेрдмाрдХी рд╕ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬो рд╢ोрд╖рдг рдПрд╡ं рд╡्рдпрд╕рди рдХी рдЪрдХ्рдХी рдХे рджो рдкाрдЯों рдоें рдкिрд╕рддा рд░рд╣ा।

рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рд╡्рдпрд╕рди рд╡िрд╖рдпрдХ рджрд▓िрдд рдЪिंрддрди рдХो рджेрдЦрдиे рд╕े рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рджрд▓िрддों рдХी рджрдпрдиीрдп рдЬिрди्рджрдЧी рдХे рдЬिрддрдиे рднी рдХाрд░рдг рдоिрд▓рддे рд╣ैं рдЙрдирдоें рд╢ोрд╖рдг, рдЕрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЕрд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдоुрдЦ рд░рд╣े рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рджрд▓िрддों рдХी рджुрд░्рдЧрддी рдХा рдПрдХ рдФрд░ рдХाрд░рдг рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рд╡्рдпрд╕рди рдХो рдоाрди рд▓िрдпा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдХी рдУрд░ рд╕े рджрд▓िрддों рдХे рд╣ोрдиेрд╡ाрд▓े рд╢ोрд╖рдг рдХो рднрд▓े рд╣ी рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдк्рд░рдоुрдЦрддा рджी рд╣ो рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╡्рдпрд╕рди рд╕े рдЙрдирдХे рд╣ो рд░рд╣े рдкрддрди рдХो рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмाрд░- рдмाрд░ рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдХिрди्рддु рджрд▓िрддों рдоें рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрди рдкाрдд्рд░ों рдХा рдк्рд░рд╕्рддुрддीрдХрд░рдг рдк्рд░рдпрдд्рдирдкूрд░्рд╡рдХ рдирд╣ीं, рд╕рд╣рдЬрддा рд╕े рд╣ुрдЖ рдорд╣рд╕ूрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै। рдПрдХ рдФрд░ рддрде्рдп рд╕्рд╡ीрдХाрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдХि рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрди рджрд▓िрдд рдкाрдд्рд░ рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдХी рдЪрдкेрдЯ рдоें рдЖрдХрд░ рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдФрд░ рд╕ंрд╡ेрджрдиाрд╢ूрди्рдп рдмрди рдЬाрддे рд╣ैं, рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рдмрди рдЬाрддे рд╣ैं, рд╡рд╣ा рд╡рдХ्рдд рдЖрдиे рдкрд░ рддрдеा рд╣ाрд▓ाрдд рдмрджрд▓ рдЬाрдиे рдкрд░ рдпे рдкाрдд्рд░ рдЙрддрдиे рд╣ी рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рдоाрдирд╡рддा рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдХ рдирдЬрд░ рдЖрддे рд╣ै। рдХрднी рд╡े рдЪेрддрдиा рдЬाрдЧृрдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡्рдпрд╕рди рдХो 'рдЧुрдбрдмाрдп' рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рдХрднी рдЙрдирдХो рд╡्рдпрд╕рдиाрдзीрдирддा рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЖрдиे рдХे рд▓िрдП рдЪेрддрдиा рдЬाрдЧृрддि рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा। рдЖрд╢рдп рдпрд╣ рдХि рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХा рд╡्рдпрд╕рди рд╡िрд╖рдпрдХ рджрд▓िрдд рдЪिрдд्рд░рдг рджрд▓िрддों рдХे рдЕрд╡рдоाрди рдпा рдЕрдкрдоाрди рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдЙрдирдХे рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЙрди्рдирдпрди рдХे рд▓िрдП рдХрд╣рдиा рд╣ोрдЧा। рдХ्рдпोंрдХि рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рд╣िрдоाрдпрддि рдФрд░ рдоाрдирд╡рддा рдХे рдорд╕ीрд╣ा рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдЬिрддрдиी рдЖрдд्рдоीрдпрддा рд╕े рджрд▓िрддों рдХी рд╢ोрд╖рдг рд╕े рдоुрдХ्рддि рдЪाрд╣рддे рдеे рдЙрддрдиी рд╣ी рдЖрдд्рдоीрдпрддा рд╕े рдЙрдирдХी рд╡्рдпрд╕рдиों рд╕े рдоुрдХ्рддि рдЪाрд╣рддे рдеे рдЗрд╕рдХो рдЗрди्рдХाрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा।

- рдбॉ. рдЕрд░्рдЬुрди рдЪрд╡्рд╣ाрдг

рдпे рднी рдкрдв़ें; рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдкрд░ рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рд╡िрдЪाрд░

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें

0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें (0)
To Top