Rakesh Kumar Singh Ke Upanyas Mein Bharar Ki Nyayik Vyavastha Ke Darshan, Hindi Upanyas Samiksha, Novels in Hindi.
Rakesh Kumar Singh Novels
Philosophy of India's judicial system in Rakesh Kumar Singh's novel
рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣ рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рднाрд░рдд рдХी рди्рдпाрдпिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рджрд░्рд╢рди
рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣ рдПрдХ рд╕рдЪ्рдЪे, рдИрдоाрдирджाрд░, рд╕ाрд╣рд╕ी рдФрд░ рд╕рдлрд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं। рдХрдеाрд░рд╕ рдФрд░ рдЬрди-рдкрдХ्рд╖рдзрд░рддा рдХा рдпौрдЧिрдХ рд╣ी рдЙрдирдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдХे рд╕рд░ोрдХाрд░ рдХी рдЬрдоाрдирдд рд╣ै।
рдЙрдирдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ 'рд╕ाрдзो, рдпрд╣ рдоुрд░्рджों рдХा рдЧांрд╡' рдоें рд╡िрдЪाрд░ाрдзीрди рдХैрджिрдпों рдХी рдиाрд░рдХीрдп рдЬीрд╡рди рд╕्рдеिрддिрдпों рдФрд░ рдЬрдЯिрд▓, рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЧрд╣рди рд╢ोрдз рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓рдЧрднрдЧ рдмाрд░рд╣ рд╣рдЬ़ाрд░ рднाрд░рддीрдп рдЬेрд▓ों рдоें рди्рдпाрдпिрдХ рдЕрднिрд░рдХ्рд╖ा рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдмंрдж рд▓рдЧрднрдЧ рджो рдХрд░ोрдб़ рдЪाрд▓ीрд╕ рд▓ाрдЦ рдоाрдорд▓े рдкाрдпे рд╣ैं। рдЗрдирдоें рддрдХрд░ीрдмрди рддीрди рд▓ाрдЦ рдРрд╕े рдк्рд░ाрдгी рд╕рдоाрдЬ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдЕрдз्рдпрдпрди, рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди, рд╢ोрдз рдЧ्рд░ंрдеों рдпा рдЖंрдХрдб़ों рдХे 'рд╕рд░्рд╡े рд╕ैंрдкрд▓' рдоाрдд्рд░ рдмрдиे рдЬिрдпे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं।
рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдирджंрдбों рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╕्рдеाрд╡ाрди рдПрдХ рдк्рд░рддिрдмрдж्рдз рдЦोрдЬी рдкрдд्рд░рдХाрд░ рдХी рдбाрдпрд░ी рдХे рд╡िрд░рд▓ рд╢िрд▓्рдк рдоें рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓िрдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рд▓рдЧрднрдЧ рдЕрдЫूрддे рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд▓िрдЦा рдЧрдпा рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоाрдд्рд░ рдПрдХ рдоाрдоूрд▓ी рдХैрджी рдЕрд╡рдиी рдмाрдмू рдХी рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рдд्рд░ाрд╕рджी рдФрд░ рдордиःрд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рдмрдпाрди рднрд░ рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдкुрд▓िрд╕ рддंрдд्рд░ рдХी рд╕ंрджेрд╣ाрд╕्рдкрдж рднूрдоिрдХा, рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдЕрдд्рдпрд╡рд╕्рдеा, рднाрд░рддीрдп рдХाрд░ाрдЧाрд░ों рдХी рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рд╕्рдеिрддिрдпों, рди्рдпाрдп рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рд╡िрдбंрдмрдиाрдУं рддрдеा рдЕрдкрд░ाрдз рдФрд░ рджंрдб рдХी рдоाрд░рдХ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдХी рдЧैрд░ рдоाрдоूрд▓ी рдкрдб़рддाрд▓ рднी рд╣ै।
рдЕрд╡рдиीрд╢ рдЪрди्рдж्рд░ рдмрдд्рд░ा, рдиाрдордХ рдПрдХ рд╡िрдЪाрд░ाрдзीрди рдХैрджी 'рджो рд╣рдЬ़ाрд░ рдПрдХ' рдкрд░ рдкрдд्рд░рдХाрд░ рджीрдкांрдХрд░ рд╢ोрдз рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ें рднाрд░рдд рдХी рди्рдпाрдпिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдШृрдгिрдд рд░ुрдк рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। рдЕрдкрдиे рд╢ोрдз рдХे рджौрд░ाрди рд╡े рджेрдЦрддे рд╣ैं рдХि рд▓рдЧрднрдЧ рддीрди рд▓ाрдЦ рд╡िрдЪाрд░ाрдзीрди рдХैрджी рдХेрд╡рд▓ рднाрд░рдд рд╡рд░्рд╖ рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдЬाрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рдЖрдЬीрд╡рди рдХाрд░ाрд╡ाрд╕ рдХा рдХрд▓ंрдХ рди рдЪैрди рд╕े рдЬीрдиे рджेрддा рд╣ै, рди рд╢ांрддि рд╕े рдорд░рдиे рд╣ी рджेрддा рд╣ै।
'рджो рд╣рдЬ़ाрд░ рдПрдХ' рди्рдпाрдпिрдХ рдЕрднिрд░рдХ्рд╖ा рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд▓рдЧрднрдЧ рдкूрд░ी рдЙрдо्рд░ рдЬेрд▓ рдоें рдмंрдж рд░рд╣ा, рдХिंрддु рдЕрднी рддрдХ рдЙрд╕ рдкрд░ рдХोрдИ рдоुрдХрдж्рджрдоा рдирд╣ीं рдЪрд▓ा। рджीрдкांрдХрд░, рднाрд░рддीрдп рди्рдпाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдк्рд░рд╢्рди, рдХ्рд░ोрдз рдФрд░ рдШृрдгा рдХा рднाрд╡ рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं, рджेрд╢ рдХी рдмाрд░рд╣ рд╣рдЬ़ाрд░ рдЬेрд▓ों рдоें рдмंрдж рд▓рдЧрднрдЧ рдвाрдИ- рддीрди рд▓ाрдЦ рд╡िрдЪाрд░ाрдзीрди рдХैрджी। рдЗрдирдоें рд╕े рдЖрдзे рддो рд╕िрд░्рдл рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдФрд░ рдмिрд╣ाрд░ рдХी рдЬेрд▓ों рдоें рдмंрдж рд╣ैं। рдХोрдИ рдмрдб़ा рдиेрддा рдпा рдоंрдд्рд░ी рдЬेрд▓ рдоें рдШुрд╕рддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрджाрд▓рддों рдоें рдлौрд░рди рд╕ुрдирд╡ाрдпी рд╢ुрд░ु рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।... рд╕ाрдзाрд░рдг рдЖрджрдоी рди्рдпाрдп рдХी рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдоें рддिрд▓-рддिрд▓ рдЧрд▓рддा, рд╡рд░्рд╖ों рдЧुрдЬ़ाрд░ рджेрддा рд╣ै рдФрд░ рдоुрдХрдж्рджрдоा рдЦुрд▓рддा рддрдХ рдирд╣ीं। рджीрдкांрдХрд░, рд╖рдб़рдпंрдд्рд░рдХाрд░ी рдн्рд░рд╖्рдЯ рд╣ो рдЪुрдХी рди्рдпाрдпिрдХ рдЬाँрдЪ рдХी рдзीрдоी рдЧрддि рдХो рдмрддाрддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं- "рдмिрд╣ाрд░ рдХे рднूрддрдкूрд░्рд╡ рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд▓рд▓िрдд рдиाрд░ाрдпрдг рдоिрд╢्рд░ рдХी рдмрдо рд╡िрд╕्рдлोрдЯрдХ рдоें рд╣рдд्рдпा рд╕े рд▓ेрдХрд░, рднूрддрдкूрд░्рд╡ рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд░ाрдЬीрд╡ рдЧाँрдзी рдХी рд╣рдд्рдпा рддрдХ рдХी рди्рдпाрдпिрдХ рдЬाँрдЪ рдХिрд╕ рдЧрддि рд╕े рдЪрд▓ी рдпрд╣ рдЪुрдЯрдХुрд▓ों рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै।"
рдЕрд╡рдиीрд╢ рдЪрди्рдж्рд░ рдмрдд्рд░ा (рдЬो рдПрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдеे) рдЕрдкрдиी рдЧुрдорд╢ुрджा рдкрдд्рдиी рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдкुрд▓िрд╕ рдеाрдиे рдоें рджрд░्рдЬ рдХрд░ाрдиे рдЖрддे рд╣ैं। рдХिंрддु рдкुрд▓िрд╕ рдиे рдЙрд▓्рдЯा рдЙрдирдкрд░ рд╣ी рдЕрдкрдиी рдкрдд्рдиी рдХा рд╣рдд्рдпाрд░ा рд╣ोрдиे рдХा рдЖрд░ोрдк рд▓рдЧा рджिрдпा। рдЙрдирдХे рдШрд░ рдоें рдирдХ्рд╕рд▓ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рд░рдЦा рдЧрдпा। рдФрд░ рдирдХ्рд╕рд▓рд╡ाрджी рд╕िрдж्рдз рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рдЕрд╡рдиी рдмाрдмू рдХे рд╕ाрде рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ рдпрд╣ рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдЙрдирдХी рдоाрдирд╕िрдХ рджрд╢ा рдХो рд╡िрдЪрд▓िрдд рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рд╡े рдЕрд╕рд╣рдиीрдп рд╣ोрдХрд░ рдкुрд▓िрд╕ рддंрдд्рд░ рдкрд░ рдШूрд╕рдЦोрд░ी рдХा рдЖрд░ोрдк рд▓рдЧा рджेрддे рд╣ैं। рджрд░ोрдЧा, рдЗрд╕ рдЧुрд╕्рддाрдЦी рдХो рдмрд░्рджाрд╢्рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрд╡рдиी рдХो рдЖрдЬीрд╡рди рдХाрд░ाрд╡ाрд╕ рдХी рд╕рдЬ़ा рджिрд▓ाрдХрд░ рд╣ी, рдЕрдкрдиा рдк्рд░рддिрд╢ोрдз рд▓ेрддा рд╣ै।
рдЬेрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рдЗрд╢ाрд░े рдкрд░ рдЕрд╡рдиी рдмाрдмू рдХो рд╡िрдХ्рд╖िрдк्рдд рдШोрд╖िрдд рдХрд░рдХे рдоुрдХрдж्рджрдоे рдХे рдЕрдпोрдЧ्рдп рд╕िрдж्рдз рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।
рдЕрд╡рдиी рдмाрдмू рдХा рд╕рдЪ рд╕ुрдирдиे рдХे рдмाрдж рдкрдд्рд░рдХाрд░ рджीрдкांрдХрд░ рдХो рднी рдЙрди рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХे рдиाрдо рдпाрдж рдЖрдиे рд▓рдЧे рдЬो рдЕрд╡рдиी рдмाрдмू рдХे рд╕рдЪ рдХो рд╡ैрдзрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рд╕рдХे।
рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं- "рдоुंрдмрдИ рдХे рдПрдХ рдЬрдЬ рд╕ाрд╣рдм рдХे рд╕ंрдмंрдз рджुрдмрдИ, рдХрд░ाрдЪी рд╕े рдЧैрд░ рдХाрдиूрдиी рдзंрдзा рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдПрдХ рдбॉрди рд╕े рдЬुрдб़рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЬрдЬ рдорд╣ोрджрдп рдЪाрд▓ीрд╕ рд▓ाрдЦ рдХे рд▓ाрдн рдХे рдмрджрд▓े рдбॉрди рдХे рдЧुंрдбों рдХो рдЬ़рдоाрдирддें рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рдЬाрддे рд╣ैं। рдЗрд▓ाрд╣рдмाрдж рдХे рдПрдХ рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рдХे рд░िрд╢्рддे рдЬрдо्рдоू рдХрд╢्рдоीрд░ рдХे рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрджिрдпों рд╕े рдЬुрдб़рддे рд╣ैं рдФрд░ рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рдорд╣ोрджрдп рдЧृрд╣рдоंрдд्рд░ी рдХी рдкुрдд्рд░ी рдХे рдЕрдкрд╣рд░рдг рдХांрдб рдоें рдмिрдЪौрд▓िрдпे рдХी рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддे рд╣ैं। рдХрд▓рдХрдд्рддा рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдПрдХ рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддि рдЕрдкрдиे рдЫрдд्рддीрд╕ рд╣рдЬ़ाрд░ рдХे рд╡िрджेрд╢ी рдЪрд╢्рдоे рдХी рдХीрдордд рдХा рднुрдЧрддाрди рд╕рд░рдХाрд░ी рдХोрд╖ рд╕े рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЫрдд्рддीрд╕ рдкैंрддрд░े рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░рддे рд╣ैं।"
рдЕंрддрддः рднाрд░рдд рдХी рди्рдпाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдХрдЯु рдпрдеाрд░्рде рдмрддाрддे рд╣ुрдП рд▓ेрдЦрдХ рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣ рдХрд╣рддे рд╣ैं- "рдЕрдиेрдХाрдиेрдХ рдоुрд░्рджों рдХा рдЧांрд╡ рд╣ै" рдпрд╣ рднाрд░рдд рдорд╣ाрди। 'рдЕंрдбрд░рдЯ्рд░ॉрдпрд▓ рдк्рд░िрдЬ़рдирд░्рд╕ рдХा рдЬрдирдХ' рдФрд░ рдкोрд╖рдХ рд╣ै, рдпрд╣ рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди। рдХिрддрдиे рдХिрддрдиे рдЕрд╡рдиी рдмाрдмूрдУं, рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдХिрддрдиे рдмाрдмूрдУं, рдХिрддрдиी рдХिрддрдиी рдЬ़िंрджा рд▓ाрд╢ों рдХा рдХрдм्рд░िрд╕्рддाрди рд╣ै рдпрд╣ рдЖрд░्рдпाрд╡рд░्рдд рдХा рдХाрд░ाрдЧाрд░। рдЬिंрджा 'рдордоिрдпों рдХे рдпे рдкिрд░ाрдоिрдб़।'
- рдбॉ. рдЬी. рдПрдЪ. рдиीрддा
рдпे рднी рдкрдв़ें; рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХी рдХрдеा : рддрд╕рд▓ीрдоा рдирд╕рд░ीрди рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓рдЬ्рдЬा