Indian culture in Premchand's fiction
рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा : рдЗрд╕ рдЖрд░्рдЯिрдХрд▓ рдоें рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп (рдХрд╣ाрдиी рдФрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕) рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдпोрдЧрджाрди рдЖрджि рд╡िрд╖рдп рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдкрдв़े।
рдоुंрд╢ी рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рдХрдеा-рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि
рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рдХрдеा-рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХी рдЗрд╕ рдЪेрд╖्рдЯा рд╕े рд╣िрди्рджी рдХे рдХुрдЫ рд╡िрдж्рд╡ाрди рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдЪрдХिрдд рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдХ्рдпोंрдХि рдЕрднी рддрдХ рдоाрд░्рдХ्рд╕рд╡ाрдж рддрдеा рдЧांрдзीрд╡ाрдж рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХो рджेрдЦा-рдкрд░рдЦा рдЬाрддा рд░рд╣ा рд╣ै рдФрд░ рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рддрдеा рднाрд░рддीрдпрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдирдХे рдХрдеा-рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рджेрдЦрдиे рдХा рдеोрдб़ा-рдмрд╣ुрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рднी рдХिрдпा рд╣ै, рдЙрди्рд╣ें рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХा рд╢िрдХाрд░ рд╣ोрдиा рдкрдб़ा рд╣ै। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХा рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ाрд╕्рдпाрд╕्рдкрдж рдкрдХ्рд╖ рд╣ै рдХि рдЙрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЙрдирдХे рджेрд╢ рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрд╕рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рди рд╣ो। рд╡े рднाрд░рдд рдоें рдЙрд╕ рд╕рдордп рдкैрджा рд╣ुрдП рдЬрдм рд╕्рд╡рджेрд╢ी, рд╕्рд╡-рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд╕्рд╡-рднाрд╖ा рддрдеा рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдирд╡-рдЪेрддрдиा рдХे рд╕ाрде рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рднौрддिрдХрддाрд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़ рд░рд╣ा рдеा рдФрд░ рд╣рдоाрд░ा рд╕рдоाрдЬ рддрдеा рдЪिрди्рддрдХ, рд▓ेрдЦрдХ, рд░ाрдЬрдиेрддा рдЖрджि рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдоूрд▓рднूрдд рддрдд्рдд्рд╡ों рддрдеा рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдУं рд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рдЬ्рдЮाрди-рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдЗрди्рдж्рд░ рдХे рдмीрдЪ рдЕрдкрдиी рднाрд░рддीрдпрддा рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рд▓рдЧे рдеे। рдпुрдЧ рдХे рдЗрд╕ рдЕрди्рд╡ेрд╖рдХ рддрдеा рдорд╣ाрдиाрдпрдХрдд्рд╡ рдХे рдЬ्рд╡рд▓рди्рдд рдк्рд░рд╢्рдиों рддрдеा рд╕рди्рджрд░्рднों рдХे рдмीрдЪ рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХो рд░рдЦрдХрд░ рджेрдЦрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рднाрд░рдд рдХे рдоाрдирд╕ рдХो рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рди्рджрд░्рднों рд╕े рдЦोрдЬ рд░рд╣े рдеे। рд╣рдоाрд░े рд▓िрдП рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХी рдЗрд╕ рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рддीрдпрддा рдХो рджेрдЦрдиा-рдЦोрдЬрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдирдХे рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдоें рдпрд╣ рдЬाрдирдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рдХ्рдпा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХे рд▓िрдП рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдХिрди рддрдд्рдд्рд╡ों рдХो рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХिрдпा рдеा рддрдеा рдХिрди рддрдд्рдд्рд╡ों рдХो рд╡े рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓िрдП рдШाрддрдХ рд╕рдордЭ рд░рд╣े рдеे। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЗрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдоें рд╣рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рддрдеा рдИрд╕ाрдИ рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рднी рджेрдЦрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдЗрди рджोрдиों рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдХो рднी рднाрд░рдд рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рджेрдЦ-рдкрд░рдЦ рд░рд╣े рдеे।
рдпрд╣ाँ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯीрдХрд░рдг рднी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдпрдж्рдпрдкि рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЗрддрдиा рд╡्рдпाрдкрдХ рд╡िрд╖рдп рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдкрд░ рдЕрдиेрдХ рдкुрд╕्рддрдХें рд▓िрдЦी рдЬा рдЪुрдХी рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рд╣рдо рдпрд╣ाँ рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рд╣ी рдЗрд╕рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ेंрдЧे। рднाрд░рдд рдХी рднूрдЧौрд▓िрдХ рд╕ीрдоा рдоें, рджेрд╢, рд╕рдоाрдЬ, рдЬाрддि рддрдеा рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХे рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े рдЬिрд╕ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЬрди्рдо рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ, рдЙрд╕े рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдЖрд░्рдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд╣िрди्рджू-рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд╕рдиाрддрди рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЖрджि рдЕрдиेрдХ рдиाрдоों рд╕े рд╕рдо्рдмोрдзिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдзрд░्рдо рдФрд░ рдЕрдз्рдпाрдд्рдо, рдкрд░рд▓ोрдХ рдПрд╡ं рдкुрдирд░्рдЬрди्рдо, рдзрд░्рдо рдХी рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдиा рдФрд░ рдЕрдзрд░्рдо рдХा рдиाрд╢, рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдПрд╡ं рдЖрдЪрд░рдг рдХी рдкрд╡िрдд्рд░рддा, рд╕рдд्рдп, рд╕ेрд╡ा, рдд्рдпाрдЧ, рдмрд▓िрджाрди, рдк्рд░ेрдо, рд╕рдорддा, рдХрд░ुрдгा рддрдеा рдкрд░рдоाрд░्рде, рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдордпोрдЧ, рд╕рдорди्рд╡рдп рдПрд╡ं рд╕рдорд░рд╕рддा рд╡рд░्рдгाрд╢्рд░рдо рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдПрд╡ं рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдорд╣рдд्рддा, рдк्рд░рдХृрддि рдПрд╡ं рдЙрдд्рд╕рд╡ рдк्рд░िрдпрддा рдПрд╡ं рдЕрддिрдеि. рд╕рдд्рдХाрд░, рдЖрд╕्рддिрдХрддा рддрдеा рдкूрдЬा рдЖрджि рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдЖрджि рдРрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ рд╣ैं рдЬिрдирдХे рдХाрд░рдг рд╡िрд╢्рд╡ рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдХрдИ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рддрдеा рд╕рдн्рдпрддा рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХी рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाрд░्рдЪ, 1912 рдоें 'рдЬрдоाрдиा' рдЙрд░्рджू рдкрдд्рд░िрдХा рдоें рд▓िрдЦा рдХि рд╣िрди्рджू рдХौрдо рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рддрдеा рдиैрддिрдХ рд╕рдо्рдкрджाрдУं, рдЖрдд्рдоोрдд्рд╕рд░्рдЧ, рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि, рдКँрдЪे рдЖрджрд░्рд╢, рджाрдирд╢ीрд▓рддा, рдЪाрд░िрдд्рд░िрдХ рд╕ाрд╣рд╕, рд▓ोрдХ-рд╣िрдд, рдЙрджाрд░рддा рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рд╕े рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдХुрдЫ рдХुрд░ीрддिрдпों, рдЕрди्рдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рддрдеा рдЬрдб़рддाрдУं рдХी рдХрдЯु рдЖрд▓ोрдЪрдиा рднी рдХी, рдХिрди्рддु рд╡े рдЬीрд╡рди рдкрд░्рдпрди्рдд рднाрд░рдд рдХी рдоूрд▓ рдЖрдд्рдоा рдХी рд░рдХ्рд╖ा рддрдеा рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░рддे рд░рд╣े। рдЙрди्рд╣ोंрдиे 'рдк्рд░ेрдо-рдж्рд╡ाрджрд╢ी' рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рднूрдоिрдХा рдоें рд╕рди् 1926 рдоें рд▓िрдЦा, "рд╣рдордиे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдФрд░ рдЧрд▓्рдк рдХा рдХрд▓ेрд╡рд░ рдпोрд░рдк рд╕े рд▓िрдпा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдоैंрдиे рдирд╡ीрди рдХрд▓ेрд╡рд░ рдоें рднाрд░рддीрдп рдЖрдд्рдоा рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиे рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХिрдпा рд╣ै।"¹ рдЗрд╕ рднूрдоिрдХा рдоें рддрдеा рдЕрди्рдп рдХрдИ рд╕्рдерд▓ों рдкрд░ рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╕рдн्рдпрддा рдХी рджुрд╖्рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХी рдХрдЯु рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рд╕рдоाрди рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рднी рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рднौрддिрдХрддा, рд╡िрд▓ाрд╕िрддा, рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा, рдпाрди्рдд्рд░िрдХрддा рдЖрджि рдХो рдоाрдирд╡ीрдпрддा рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдирд╣ीं рдкाрдпा рдФрд░ рдЙрд╕े рдоाрдирд╡рддा рдХे рд▓िрдП рдШाрддрдХ рдоाрдиा।
рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा, рдЖрдд्рдоा, рдкुрдирд░्рдЬрди्рдо, рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдордпोрдЧ рдЖрджि рдХा рдЕрдиेрдХ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। 'рд╢्рд░ीрдХृрд╖्рдг рдФрд░ рднाрд╡ी рдЬрдЧрдд'² рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд▓ेрдЦ рдоें рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рд▓िрдЦा рдХि рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдЙрдж्рдзाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЕрдз्рдпाрдд्рдорд╡ाрдж рдХी рд╕्рдлूрд░्рддि рдбाрд▓рдиी рдкрдб़ेрдЧी। рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╢рд░ीрд░ рдиिрд╕्рд╕ाрд░³ рддрдеा рдЖрдд्рдоा рдЕрдорд░ рд╣ै।⁴ рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдЖрдд्рдоा рдХी рдЪेрддрдиा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं। 'рд░ंрдЧрднूрдоि' рдХा рд╕ूрд░рджाрд╕ рдХрд░्рдордлрд▓ рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдХрд╣рддा рднी рд╣ै, "рднрдЧрд╡ाрди рдЕрди्рдпाрдпी рдирд╣ीं рд╣ै, рдоेрд░े рдкूрд░्рд╡ рдЬрди्рдо рдХी рдХрдоाрдИ рд╣ी рдРрд╕ी рд╣ै। рдЬैрд╕े рдХрд░рдо рдХिрдпे рд╣ैं, рд╡ैрд╕े рдлрд▓ рднोрдЧ рд░рд╣ा рд╣ूँ।"⁵ 'рдХाрдпाрдХрд▓्рдк' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рддो рдкुрдирд░्рдЬрди्рдо рдХी рдХрдеाрдПँ рд╣ैं, рдЬिрдирдоें рдЖрдд्рдоाрдПँ рдЕрдзूрд░े рдХाрдо рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрд░-рдмाрд░ рдЬрди्рдо рд▓ेрддी рд╣ैं। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХрд░्рдордлрд▓ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╕े рдЕрдиेрдХ рдкाрдд्рд░ों рдХी рд╕ृрд╖्рдЯि рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╕рдж्рдХрд░्рдоों рдоें рд╣ी рдоुрдХ्рддि рджेрдЦрддे рд╣ैं।⁶ 'рд░ंрдЧрднूрдоि' рдХे рд╕ूрд░рджाрд╕ рдоें рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдордпोрдЧ рдХे рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╕ूрд░рджाрд╕ рд╣ाрд░-рдЬीрдд рдХी рдЪिрди्рддा рдХे рдмिрдиा рдЬीрд╡рди-рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдЦिрд▓ाрдб़ी рдХी рддрд░рд╣ рдЦेрд▓рддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдордпोрдЧ рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рддा рд╣ै। рдоाрд░्рдХ्рд╕рд╡ाрджी рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рд╣ी рд╢ुрд░ूрдЖрдд рдЙрд░्рджू рд╕े рдХी рдеी। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдпрд╣ рджेрдЦ рдЪुрдХे рдеे рдХि рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣िंрджी-рдЙрд░्рджू рдХे рднेрдЯ рд╡рд╕्рддुрддः рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рдЙрд╕ рднाрд╖ाрдиीрддि рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрддा рд╣ै рдЬो рджेрд╢ рдХो рдЕंрдЦрдб рд░ूрдк рдоें рди рддो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рд╣ै рдФрд░ рди рд╣ी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рд▓рдб़ाрдИ рдоें рд╕ाрдзрдХ। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╢рдм्рджों рдоें рдмाрд░-рдмाрд░ рдпрд╣ рд▓िрдЦा рдХि 'рдмंрдЧाрд▓ рдХा рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдмंрдЧрд▓ा рдмोрд▓рддा рд╣ै рдФрд░ рд▓िрдЦрддा рд╣ै, рдЧुрдЬрд░ाрдд рдЖ рдЧुрдЬрд░ाрддी, рдоैрд╕ूрд░ рдХा рдХрди्рдирдб़ी, рдордж्рд░ाрд╕ рдХा рддрдоिрд▓ рдФрд░ рдкंрдЬाрдм рдХा рдкंрдЬाрдмी рдЖрджि। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиे-рдЕрдкрдиे рд╕ूрдмे рдХी рд▓िрдкि рднी рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ рд▓ी рд╣ै। рдЙрд░्рджू рд▓िрдкि рдФрд░ рднाрд╖ा рд╕े рдпрдж्рдпрдкि рдЙрд╕рдХा рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдиिрдд्рдп рдк्рд░рддि рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЙрд╕े рдЙрд░्рджू рдХी рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рдкрдб़рддी।' рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рдпрд╣ рднी рдЕрдкрдиी рдЧрд╣рд░ी рднाрд╖ाрдИ рдЪेрддрдиा рд╕े рджेрдЦ рд▓िрдпा рдеा рдХि рджूрд╕рд░े рджूрд╕рд░े рд╕ूрдмों рдХे рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдЕрдкрдиे-рдЕрдкрдиे рд╕ूрдмों рдХी рднाрд╖ा рдиिःрд╕ंрдХोрдЪ рднाрд╡ рд╕े рд╕ीрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрд╕े рдпрд╣ाँ рддрдХ; рдЕрдкрдиा рднी рдмрдиा рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╣िंрджुрдУं рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХी рднाрд╖ा рдоें рдХोрдИ рднेрдж рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЬाрддा।' рдЕрдкрдиी рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯि рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рдЕрдкрдиा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рд╢ैрд▓ी рдкрд░ рд░рдЦा рд╣ै। рдкрд░ рдпрд╣ рд╣िрдирджुрд╕्рддाрдиी рд╢ैрд▓ी рдЧिрд▓рдХ्рд░ाрдЗрд╕्рдЯ рдХी рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХी рд╕ंрдХрд▓्рдкрдиा рд╕े рднिрди्рди рд╣ै। рдЧिрд▓рдХ्рд░ाрдЗрд╕्рдЯ рдЕрдерд╡ा рдЙрдирдХे рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдордд рдоें рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी 'рдЙрд░्рджू' рдХा рдкрд░्рдпाрдп рдеी। рдкрд░ рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХो рд╕ांрд╕्рдХृрддрдиिрд╖्рда рд╣िрди्рджी рдФрд░ рдЕрд░рдмी-рдлाрд░рд╕ी рдиिрд╖्рда рдЙрд░्рджू рдХी рдоिрд╢्рд░िрдд рд╢ैрд▓िрдпों рдХे рдмीрдЪ рдХाрдЯрдиे рд╡ाрд▓ी рдЙрд╕ рдЖрдзाрд░рднूрдд рдЬीрд╡рди्рдд рднाрд╖ा рд╢ैрд▓ी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЬिрд╕рдХे рд╢рдХ्рддि-рд╕्рдд्рд░ोрдд рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрддे рд╣ुрдП, рд╕ांрд╕्рдХृрддрдиिрд╖्рда рд╣िंрджी рдФрд░ рдЕрд░рдмी-рдлाрд░рд╕ी рдиिрд╖्рда рдЙрд░्рджू рдЕрдкрдиा рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рддीं। рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдЙрдирдХी рджृрд╖्рдЯि рдоें рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рд╣ी рд╣िंрджी рдХा рд╕рд╣рдЬ рдФрд░ рд╕рд░рд▓ рд░ूрдк рдеी।
рдКрдкрд░ рд╕ंрдХेрдд рджिрдпा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै рдХि рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рд╢ैрд▓ी рднेрдж рдХे рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдЖрдзाрд░ рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдпा рд╣िंрджी рдХी рд╕ंрдХрд▓्рдкрдиा рдХो рдЙрднाрд░ा। рдЙрдирдХे рд╣ी рд╢рдм्рджों рдоें 'рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХो рд╣िंрджी рд╕рдордЭрдиे рдоें рди рддो рд╕ाрдзाрд░рдг рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХो рдХोрдИ рдХрдаिрдиाрдИ рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рди рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рдЙрд░्рджू рд╕рдордЭрдиे рдоें рд╣िंрджुрдУं рдХो рд╣ी, рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХो рд╣िंрджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдк्рд░ाрдпः рдПрдХ-рд╕ी рд╣ी рд╣ैं।' рдпрд╣ी рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рд╣िंрджी рд╡рд╕्рддुрддः рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХी рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдеी। рдЬिрд╕ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рджрдмाрд╡ рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рд╣िंрджी- рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдпрд╣ рдХрд╣рддे рд╣ुрдП рд╕рдоाрдзाрди рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдеा 'рдХि 'рд╣िंрджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рджो рднाрд╖ाрдПँ рдирд╣ीं, рднेрдж рд╣ै рддो рдХेрд╡рд▓ рд▓िрдкि рдХा।' рдЙрд╕рдХो рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рд╕ाрде рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╕рдорд░्рде рдвंрдЧ рд╕े рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рдХाрд░्рдпाрди्рд╡िрдд рдХिрдпा। рдпрд╣ рднी рдз्рдпाрди рджेрдиे рдХी рдмाрдд рд╣ै рдХि рдЙрдирдХी рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХी рд╕ंрдХрд▓्рдкрдиा рдХे рднीрддрд░ рди рдХेрд╡рд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╣िंрджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдХा рдЕрдкрдиा рд╕рд╣ी рд╕ंрджрд░्рдн рдоिрд▓рддा рд╣ै рдмрд▓्рдХि рд╣िंрджी рдХी рд╕्рдеाрдиिрдХ рдпा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдмोрд▓िрдпों рдХो рднी рд╕्рдеाрди рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЧांрдзी рдЬो рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рд╕рдорди्рд╡рдпрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯि рд▓े рдХрд░ рдЪрд▓े рдеे, рдаीрдХ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдк्рд░ेрдордЪंрдж рднी рд╕рдорди्рд╡рдпрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯि рдХे рд╕рдорд░्рдердХ рдмрдиे। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдорд╕рд▓ों рдоें рдк्рд░ेрдордЪंрдж рд╕рджैрд╡ рдЧांрдзी рдЬी рдХी рдиीрддिрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╢ाрд╡ाрди рд░рд╣े рдФрд░ рднाрд╖ा рд╕ंрдмंрдзी рдиीрддि рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдоें рднी рд╡े рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╕рд╣рдордд рдеे। рдЕрд░्рдеाрдд рд╕рдорди्рд╡рдпрд╡ाрджी рднाрд╖ा рдЕрдерд╡ा рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░-рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рдкрдХ्рд╖рдзрд░ рджोрдиों рд╣ी рдеे। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХी рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХी рд╕ंрдХрд▓्рдкрдиा рдоें рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे рдЖрдЧрдд рд╢рдм्рдж рднी рдЙрд╕рдХी рдкрд░िрдзि рдоें рдЖ рд╕िрдордЯрддे рд╣ैं। рдЙрдирдХी рджृрд╖्рдЯि рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХा рд╡рд╣ рдЬीрд╡ंрдд рднाрд╖ा рд░ूрдк рд╣ै рдЬो рдЕрдкрдиा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЬрди-рдоाрдирд╕ рдХे рджैрдиिрдХ рднाрд╖ा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рднीрддрд░ рдкाрддा рд╣ै। рдЙрдирдХी рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХे рднीрддрд░ рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд╕ंрд╕्рдХृрдд-рдЕрд░рдмी-рдлाрд░рд╕ी рдХे рд╡े рд╢рдм्рдж рддो рдЖ рд╣ी рдЬाрддे рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рд╕рдоाрдЬ рдиे рдЕрдкрдиी рднाрд╖ा-рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдвाрд▓ рд▓िрдпा рд╣ै, рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рдХे рд╡े рд╢рдм्рдж рднी рдЗрд╕рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рдордз्рдпрд╡рд░्рдЧ рдХा рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕ाрдоाрди्рдп рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрддा рд╣ै।
рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХो рдЙрд╕рдХे рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рдоें рд▓िрдпा рдеा рдЬिрд╕рдоें рдмोрд▓ी-рд╣िंрджी-рдЙрд░्рджू рддीрдиां рд╕िрдордЯ рдЖрддे рд╣ैं। рдЙрд╕ рд╕ंрдХुрдЪिрдд 'рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी' рдХे рд░ूрдк рдоें рдирд╣ीं рдЬिрд╕рдХो рд╕्рдеाрдкрдиा рдЧिрд▓рдХ्рд░ाрдЗрд╕्рдЯ рдиे рдХी рдеी। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рд▓िрдП рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рднाрд╖ा рд╢ैрд▓ी рд╣ी рдирд╣ीं рдеी, рдЙрдирдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рдЬाрддीрдп-рдЕрд╕्рдоिрддा рдХा рдПрдХ рдк्рд░рддीрдХ рдеी। рдЗрд╕ рдЬाрддि рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рджेрд╣ाрдд рдХे рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рд╢рд╣рд░ рдХे рдЙрд░्рджूрдж। рд╕ंрдн्рд░ांрдд рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рд╕े рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХрдо рди рдеा 'рд╣िंрджी- рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдлैрд▓े рд╣ुрдП рджेрд╣ाрддों рдоें рд╣िंрджुрдУं-рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рдмीрдЪ рдХिрд╕ी рддрд░рд╣ рдХा рдХोрдИ рднाрд╖ाрднेрдж рдирд╣ीं рд╣ैं।' рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдЗрд╕ рдХрдерди рдХा рдЖрдзाрд░ рднाрд╖ा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╣िрди्рджी-рдЙрд░्рджू рдХा рд╡्рдпाрдХрд░рдг, рд╡ाрдХ्рдп рд░рдЪрдиा рддрдеा рд╢рдм्рдж рднрдг्рдбाрд░ рд╕рднी рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдПрдХ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рдЕрдкрдиे рдЗрд╕ рдХрдерди рдХो рднाрд╖ा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЖрдзाрд░ рджेрддे рд╣ुрдП рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि 'рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рд╣िंрджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдк्рд░ाрдпः рдПрдХ-рд╕ी рд╣ैं। рдЙрд░्рджू-рд╣िंрджी рдХे рд╕рд░्рд╡рдиाрдо рдПрдХ рд╣ैं-рд╡рд╣, рддुрдо, рдоैं, рд╣рдо рдЗрдд्рдпाрджि। рд╣िंрджी-рдЙрд░्рджू рдХी рдХ्рд░िрдпाрдПं рдПрдХ рд╣ी рд╣ैं-рдЬाрдиा, рд╕ोрдиा, рдЦाрдиा, рдкीрдиा, рдХрд░рдиा, рдорд░рдиा, рдЬीрдиा, рд▓िрдЦрдиा, рдкрдв़рдиा рдЗрдд्рдпाрджि। рдЙрд░्рджू рдХे рд╕ंрдмंрдзрд╡ाрдЪрдХ рд╢рдм्рдж-рдкрд░, рдХा, рдоें, рд╕े рдЖрджि рд╡рд╣ी рд╣ैं рдЬो рд╣िंрджी рдХे। рджोрдиों рдХा рдоूрд▓ рд╢рдм्рдж-рднрдг्рдбाрд░ рднी рдПрдХ рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ाँ рдмрд╣ुрдд рджिрдиों рддрдХ рдлाрд░рд╕ी рдХे рд░ाрдЬрднाрд╖ा рд░рд╣рдиे рд╕े рд╣िंрджी рд╢рдм्рджों рдХे рдлाрд░рд╕ी рдпा рдЕрд░рдмी рдкрд░्рдпाрдпрд╡ाрдЪी рд╢рдм्рдж рднी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ो рдЧрдП рд╣ैं। рдЬैрд╕े-рджेрд╢- рдоुрд▓्рдХ, рдЖрдХाрд╢-рдЖрд╕рдоाрди, рдирджी-рдирджिрдпा, рд░ोрдЧी рдмीрдоाрд░ рдЖрджि। рдЗрди рд╢рдм्рджों рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рд╣िंрджी-рдЙрд░्рджू рдоें рдмिрдиा рдХिрд╕ी рднेрдж-рднाрд╡ рдХे рд╣ोрддा рд╣ै।'
рд╣िंрджी-рдЙрд░्рджू рдФрд░ рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЕрдкрдиी рдЬिрд╕ рднाрд╖ाрдИ-рдЪेрддрдиा рдХो рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рд╕िрдж्рдзांрдд рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЕрд░्рдеाрдд рд╣िंрджी рдХो рдЙрд╕рдХे рд╢ैрд▓ी-рднेрджों рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा; рдЙрд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢рдд-рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдХी рднाрд╖ा рд╕े рдкुрд╖्рдЯ рднी рдХिрдпा। рдЙрдирдХी рдХрд╣ाрдиी 'рд╢рддрд░ंрдЬ рдХे рдЦिрд▓ाрдб़ी' рд╕े рдХुрдЫ рдЙрджाрд╣рд░рдг рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╣ैं, рдЗрд╕рдоें рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдмाрд░ рд╡िрд╡рд░рдг рд╣िंрджी рдХी рдПрдХ рд╢ैрд▓ी рдоें рд╣ै, рд╡ाрд░्рддाрд▓ाрдк рджूрд╕рд░ी рд╢ैрд▓ी рдоें рддрдеा рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдпा рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХा рдЙрднाрд░ рдПрдХ рдЕрди्рдп рд╢ैрд▓ी рдоें-
1. 'рд▓рдЦрдирдК рд╡िрд▓ाрд╕िрддा рдХे рд░ंрдЧ рдоें рдбूрдмा рд╣ुрдЖ рдеा рдЬीрд╡рди рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡िрднाрдЧ рдоें рдЖрдоोрдж- рдк्рд░рдоोрдж рдХा рдк्рд░рдзाрди्рдп рдеा। рд╢ाрд╕рди рд╡िрднाрдЧ рдоें, рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें, рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें, рдХрд▓ा-рдХौрд╢рд▓ рдоें, рдЙрдж्рдпोрдЧ-рдзрди्рдзों рдоें, рдЖрд╣ाрд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рд╡िрд▓ाрд╕िрддा рд╡्рдпाрдк्рдд рд╣ो рд░рд╣ी рдеी। рдпрд╣ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЕрдзः рдкрддрди рдХी рдЪрд░рдо рд╕ीрдоा рдеी।'
2. рдоिрд░рдЬा-рдмрдб़ी рдоुрд╕ीрдмрдд рд╣ै। рдХрд╣ीं рдоेрд░ी рддрд▓рдмी рди рд╣ो।
рдоीрд░ : рдХрдордмрдЦ्рдд рдХрд▓ рдлिрд░ рдЖрдиे рдХो рдХрд╣ рдЧрдпा।
рдоिрд░рдЬ़ा : рдмрд╕, рдпрд╣ी рдПрдХ рддрджрдмीрд░ рд╣ै рдХि рдШрд░ рдкрд░ рдоिрд▓ो рд╣ी рдирд╣ीं। рдХрд▓ рд╕े рдЧोрдорддी рдкрд░ рдХрд╣ीं рд╡ीрд░ाрдиे рдоें рдирдХ्рд╢ा рдЬрдоे। рд╡рд╣ाँ рдХिрд╕े рдЦрдмрд░ рд╣ोрдЧी। рд╣рдЬ़рд░рдд рдЖрдХрд░ рдЖрдк рд▓ौрдЯ рдЬाрдПंрдЧे।
рдоीрд░ : рд╡рд▓्рд▓ाрд╣, рдЖрдкрдХो рдЦूрдм рд╕ूрдЭी। рдЗрд╕рдХे рд╕िрд╡ा рдФрд░ рдХोрдИ рддрджрдмीрд░ рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै।
3. 'рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╣ाрд╣ाрдХाрд░ рдордЪा рд╣ुрдЖ рдеा। рдк्рд░рдЬा рджिрди-рджрд╣ाрдб़े рд▓ूрдЯी рдЬाрддी рдеी। рдХोрдИ рдлрд░िрдпाрдж рд╕ुрдирдиे рд╡ाрд▓ा рдирд╣ीं рдеा। рджेрд╣ाрддों рдХी рд╕ाрд░ी рджौрд▓рдд рд▓рдЦрдирдК рдоें рдЦिंрдЪी рдЖрддी рдеी рдФрд░ рд╡рд╣ рд╡ेрд╢्рдпाрдУं рдоें, рднाрдб़ों рдоें рдФрд░ рд╡िрд▓ाрд╕िрддा рдХे рдЕрди्рдп рдЕंрдЧों рдХी рдкूрд░्рддि рдоें рдЙрдб़ рдЬाрддी рдеी। рд░ेрдЬीрдбेंрдЯ рдмाрд░-рдмाрд░ рдЪेрддाрд╡рдиी рджेрддा рдеा рдкрд░ рдпрд╣ाँ рддो рд▓ोрдЧ рд╡िрд▓ाрд╕िрддा рдХे рдирд╢े рдоें рдЪूрд░ рдеे। рдХिрд╕ी рдХे рдХाрдиों рдкрд░ рдЬूँ рди рд░ेंрдЧрддी рдеी।'
рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХे рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рднाрд╖ा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП, рдиिрд╕ंрдХोрдЪ рднाрд╡ рд╕े рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╡े рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд░ूрдк рдоें рдЬрдирддा рдХे рдХрдеाрдХाрд░ рдеे। рд╡े рди рд╣िंрджू рдеे, рди рдоुрд╕рд▓рдоाрди, рдЙрдирдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╡्рдпाрдкрдХ рдеा। рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдиे рди рдХेрд╡рд▓ рд╣рдоें рдЬрдирддा рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рджिрдпा рдЪрд▓्рдХि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХैрд╕ी рднाрд╖ा рдоें рд▓िрдЦा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдЗрд╕рдХा рдкрде-рдиिрд░्рджेрд╢ рднी рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХी рднाрд╖ाрдИ рдЪेрддрдиा рд╕ंрд╡ेрджрдиाрд╢ीрд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХे рднाрд╖ा-рд╡ैрд╡िрдз्рдп рдХो рдЕрдкрдиा рдХрд░ рд╣ी рдЪрд▓ी рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдЙрдирдХी рдПрдХ рд╣ी рд░рдЪрдиा рдоें рдкрд░िрд╕्рдеिрддि, рд╡ाрддाрд╡рд░рдг, рдкाрдд्рд░ рдФрд░ рд╡िрд╖рдп рд╕े рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ोрдХрд░ рд╣िंрджी рдЕрдкрдиी рд╡िрднिрди्рди рд╢ैрд▓िрдпों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЕрдХृрдд рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЕрд░्рде рдХो рдз्рд╡рдиिрдд рдХрд░рддी рд░рд╣ी рд╣ै। рдЬрдирддा рдж्рд╡ाрд░ा рдмोрд▓े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдХिрддрдиे рд╣ी рд╢рдм्рджों рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдкूрд░्рд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╡рд░्рдгрди рдФрд░ рдХрд▓्рдкрдиा рдХे рд▓िрдП рддो рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдеा рдкрд░ंрддु рднाрд╖ा рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд░ूрдк рдирд╣ीं рдеा। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдЙрд░्рджू рдФрд░ рд╣िंрджी рджोрдиों рдХे рдРрд╕े рдк्рд░рдердо рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдеे рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЬрдирддा рдХी рднाрд╖ा рдоें рд╣ी рдмाрддें рдХी, рдЙрдирдХे рджुрдЦ-рджрд░्рдж рдХो рдЙрди्рд╣ीं рдХो рдЬрдмाрди рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдФрд░ рдкाрдардХों рдХे рд╣ृрджрдп рдкрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдЬрди- рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рднाрд╖ा рд╕े рдЬोрдб़рдХрд░ рдПрдХ рдЧрд╣рд░े рдЕрд░्рде рд╕े рднрд░ рджिрдпा।
рдЖрдЬ рдЬрдм рдкूрд░े рджेрд╢ рдоें рднाрд╖ाрдЧрдд, рдЬाрддिрдЧрдд рдФрд░ рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧे рдЕрдХाрд░рдг рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं рддрднी рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХी рдпрд╣ рд╕рдорди्рд╡рдпрд╡ाрджी рдФрд░ рдЬрдирд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдЕрдиाрдпाрд╕ рд╕्рдорд░рдг рд╣ो рдЖрддी рд╣ै, рднाрд╖ा рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣рдоेрд╢ा рдХрдЯ्рдЯрд░рд╡ाрджी рд╣िंрджी рдФрд░ рдЙрд░्рджूрд╡ाрджी рд▓ोрдЧों рдХो рд▓рддाрдб़ा, рдЙрдирдХा рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрди рджोрдиों рд╕े рднाрд╖ा рдХा рдПрдХ рд╕рдорди्рд╡िрдд рд░ूрдк рдЕрдкрдиाрдиे рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХिрдпा। рдпрд╣ рдХाрдо рдХेрд╡рд▓ рдХрдмीрд░, рдЧांрдзी рдпा рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдЬैрд╕े рд▓ोрдЧ рд╣ी рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЬрдм рддрдХ рд╣िंрджी рддрдеा рдЙрд░्рджू рдХे рд▓ेрдЦрдХ-рдкाрдардХ рдЬीрд╡िрдд рд░рд╣ेंрдЧे; рдк्рд░ेрдордЪंрдж, рдЙрдирдХी рдЬीрд╡ंрдд рднाрд╖ा рдФрд░ рдЙрдирдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдорд░ рд░рд╣ेрдЧा। рдЗрд╕ рдирдХ्рд╖рдд्рд░ рдХी рдЪрдордХ рд╕ाрд╣िрдд्рдпाрдХाрд╢ рдоें рдХрднी рдоंрдж рдирд╣ीं рдкрдб़ेрдЧी।
1. рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдХा рдЕрдк्рд░ाрдк्рдп рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рдЦрдг्рдб-2, рдкृрд╖्рда 349-50
2. рд╡िрд╡िрдз рдк्рд░рд╕ंрдЧ, рднाрдЧ-3, рдкृрд╖्рда 143
3. рдиिрд░्рдорд▓ा-рдкрд░िрдЪ्рдЫेрдж-2, рдкृрд╖्рда 16-17
4. рд░ंрдЧрднूрдоि, рдкрд░िрдЪ्рдЫेрдж-43, рдкृрд╖्рда 544
5. рд╡рд╣ी рдкрд░िрдЪ्рдЫेрдж-1. рдкृрд╖्рда 14
6. рд╡рд╣ी рдкрд░िрдЪ्рдЫेрдж-3, рдкृрд╖्рда 38
- рдбॉ. рдХрдорд▓ рдХिрд╢ोрд░ рдЧोрдпрдирдХा
рдпे рднी рдкрдв़ें; рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ : рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдоाрди्рдпрддाрдПँ