рдЙрдд्рддрд░рд╢рддी рдХे рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдЖँрдЪрд▓िрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рдЪिрдд्рд░рдг

Dr. Mulla Adam Ali
0

Uttarshati Ke Hindi ke Pramukh Aanchalik Upanyas

рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЪेрддрдиा рдХा рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╣ै, рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдХो рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдиे рдЕрддि рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдПрд╡ं рдХрд▓ाрдд्рдордХрд╕्рддрд░ рдкрд░ рдиिрд░ूрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै। рдЖрдЬ рдЙрдд्рддрд░рд╢рддी рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЖँрдЪрд▓िрдХрддा рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡िрд╕्рддृрдд рд░ूрдк рд╕े рдЗрд╕ рдЖрд▓ेрдЦ рдоें рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ेंрдЧे।

Portrayal of regional problems in Hindi novels of Uttarshati

Table of Contents;
• рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдФрд░ рдЖँрдЪрд▓िрдХрддा рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा
• рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЪेрддрдиा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕
• рдкूंрдЬीрд╡ाрджी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╡िрдХाрд╕
• рдЧांрдзीрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг
• рдЕंрдЪрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдмрд╣ुрдоुрдЦी рд░ाрдЬрдиीрддि
• рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рдЪिрдд्рд░рдг
• рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХी рд╕рдорд╕्рдпा
• рдпुрдЧ рдЪेрддрдиा рдХा рдЪिрдд्рд░рдг
• рдоूрд▓्рдпों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди
• рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕंрдЪрд▓ рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ
• рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)
• рд╕ंрджрд░्рдн (References)
• FAQ (Frequently Asked Questions)

рдЗрд╕ рдЖрд░्рдЯिрдХрд▓ рдоें рд╣िंрджी рдХे рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдХौрди рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХौрдирд╕े рд╣ैं, рдЖंрдЪрд▓िрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХ्рдпा рд╣ै, рдЖंрдЪрд▓िрдХ рд╢рдм्рджों рд╕े рдХ्рдпा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ै, рдЖंрдЪрд▓िрдХрддा рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं рдЖрджि рд╕рднी рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдирдХाрд░ी рджी рдЧрдИ рд╣ै, рддो рдЪрд▓िрдП рдкрдв़рддे рд╣ैं рдЙрдд्рддрд░рд╢рддी рдХे рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдФрд░ рдЕंрдЪрд▓िрдХрддा рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡िрд╕्рддाрд░ рдкूрд░्рд╡рдХ।

рдпे рднी рдкрдв़ें;

Uttarshati Ke Hindi Upanyas : рдЙрдд्рддрд░рд╢рддी рдХे рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕

рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдЪिрдд्рд░िрдд рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд░ाрдЬрдиीрддि

рдЙрдд्рддрд░рд╢рддी рдХे рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдЖँрдЪрд▓िрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рдЪिрдд्рд░рдг

рд╕рдорд╕ाрдоाрдпिрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рд╣िंрджी рдХे рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЪेрддрдиा рдХा рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдиे рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдХो рдЕрддि рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдПрд╡ं рдХрд▓ाрдд्рдордХрд╕्рддрд░ рдкрд░ рдиिрд░ूрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै। рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╕ृрдЬрди рдРрд╕े рдХाрд▓ рдоें рд╣ुрдЖ, рдЬрдм рднाрд░рддीрдп рдоाрдирд╡ рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЕрдиेрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЖ рд░рд╣े рдеे। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░्рдпोрдд्рддрд░ рдХाрд▓ рдоें рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЙрди्рдирддि рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдЕрдиेрдХ рдж्рд╡ाрд░ рдЦुрд▓ рдЧрдпे рдеे। рдПрдХ рдУрд░ рдкूंрдЬीрд╡ाрдж рдФрд░ рдЬрдоींрджाрд░ рдк्рд░рдеा рдЕंрддिрдо рд╕ांрд╕ рд▓े рд░рд╣ी рдеी рдПрд╡ं рдЙрд╕рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдк्рд░рдЬाрддांрдд्рд░िрдХ рдпुрдЧ рдХी рдирд╡ीрди рдПрд╡ं рдк्рд░ेрд░рдгाрджाрдпрдХ рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдеाрдПँ рдЕрдкрдиा рд╕्рдеाрди рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ рд░рд╣ी рдеी। рдирд╡ рдЪेрддрдиा рдПрд╡ं рдирд╡ рдЬाрдЧрд░рдг рдХे рдкрд░िрд╡рд░्рддрди-рд╢ीрд▓ рджिрд╢ा рдоें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЪेрддрдиा рд╕े рд╣िंрджी рдХे рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рд╡िрд╢ेрд╖рд╡ाрдгी рдк्рд░рджाрди рдХी рд╣ै। рдирд╡ीрди рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдпोрдЬрдиाрдПँ рдирд╡ рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рдЕрдиेрдХ рдХाрд░्рдп рдкिрдЫрдб़े рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕рдоाрдЬ рдХी рдЬрд░्рдЬрд░ рджрд╢ा рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиे рд╣ेрддु рдЖрдЧे рдЖрдИ। рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ों рдиे рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХी рдЬрдирддा рдХी рдЖрд╕्рдеाрдУं, рдЬीрд╡рди рдкрдж्рдзрддिрдпों, рдХाрд░्рдп рдк्рд░рдгाрд▓िрдпों, рд╕ंрд╕्рдеाрдУं, рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рд╕ंрдЧрддिрдпों рдПрд╡ं рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों, рдоाрди्рдпрддाрдУं рдПрд╡ं рд▓ोрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЖрджि рдХी рдоृрдд्рддिрдХा рд╕े рдЕрдкрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рдЙрд╕े рдЖрдЧाрдоी рдоाрдирд╡рддा рдХे рд▓िрдП рд╡рд░्рддрдоाрди рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдПрд╡ं рдЬрдирдЬाрддीрдп рдЬрдирддा рдХे рдЬीрд╡рди рдХा рд╕्рдоाрд░рдХ рд╕्рддрдо्рдн рдмрдиा рджिрдпा рд╣ै। рдпрджि рдХिрд╕ी рд╡िрдж्рд╡ाрди рдХी рдпрд╣ рд╕ूрдХ्рддि рд╕рдд्рдп рд╣ै рдХि "рдЬ्рдЮाрди- рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рдЗрддрд░ рд╢ाрдЦाрдУं рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░, рдоाрдирд╡ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдПрд╡ं рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХिрд╕ी рдХाрд▓рдЦрдг्рдб рдПрд╡ं рд╕्рдеाрди рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЙрд╕рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХृрдд рдЕрдзिрдХ рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рджे рд╕рдХрддा рд╣ै рддो рдФрдкрди्рдпाрд╕िрдХ рд╡िрдзा рд╕рдорд╕ाрдоाрдпिрдХ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдПрд╡ं рдЬрдирдЬाрддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕рдЪ्рдЪे рдЕрд░्рдеों рдоें рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЧाрдеा рдк्рд░ाрдоाрдгिрдд рд╣ोрдЧी।'¹

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЪेрддрдиा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ : рдЬाрдЧрд░рдг рдорди्рдордердиाрде рдЧुрдк्рдд рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рдЪिрдд्рд░ांрдХрди рд╣ै। рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рднूрдоिрдХा рдоें рдХрд╣ा рд╣ै- "рдЬिрд╕ рдХाрд▓ рдкрд░ рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рддाрдиा-рдмाрдиा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рд╡рд╣ рд╣рдоाрд░े рдЖрдзुрдиिрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рдПрдХ рдЕрдд्рдпंрдд рдЧौрд░рд╡рдордп рдЕрдз्рдпाрдп рд╣ै। рдпрд╣ рд╡рд╣ рд╕рдордп рд╣ै рдЕрдм рдорд╣ाрдд्рдоाрдЧांрдзी рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рдЬрдЧрдд рдоें рдЙрджिрдд рд╣ुрдП рдФрд░ рдПрдХ рд╣ी рдЫрд▓ांрдЧ рдоें рдЖрдХाрд╢ рдХे рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдмिрди्рджु рдкрд░ рдкрд╣ुंрдЪ рдЧрдП। рдЙрдирдХे рдк्рд░рдХाрд╢ рдХे рдЖрдЧे рдпुрдЧ-рдпुрдЧ рдХी рдХाрд▓िрдоा, рдоाрдирд╕िрдХ рдЖрд▓рд╕्рдп, рдЕрд╕ाрд╣рдпрддा рдХी рднाрд╡рдиा, рд╕рдорд╖्рдЯि рдХे рд╕्рд╡ाрд░्рде рдХे рдЖрдЧे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд╕्рд╡ाрд░्рде рдХो рдк्рд░рдзाрдирддा рджेрдиा, рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХрддा, рдХाрдпрд░рддा рд╕рдм рджूрд░ рд╣ो рдЧрдИ।"² рдЗрд╕ рддрд░рд╣ 'рдЬाрдЧрд░рдг' рднाрд░рддीрдп рдЬाрдЧрд░рдг рдХे рдЙрд╕ рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рддрдкрд╕्рдпा рдХी рдХрдеा рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдмाрдЧрдбोрд░ рдорд╣ाрдд्рдоाрдЧांрдзी рдХे рд╣ाрдеों рдоें рдеी।

'рдХिрддрдиे рдЪौрд░ाрд╣े' рдлрдгीрд╢्рд╡рд░рдиाрде рд░ेрдгु рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдкрд╢्рдЪाрдд рдХी рд╡िрд╢ृंрдЦрд▓िрдд рджрд╢ाрдУं рдоें рдиिрд░्рдоिрдд рдПрдХ рдордз्рдпрдо рд╡рд░्рдЧीрдп рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдХिрд╢ोрд░ рдХे рджेрд╢рднрдХ्рддिрдкूрд░्рдг рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХी рдХрдеा рд╣ै। "рдк्рд░ांрддीрдпрддा, рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдЖрджि рд╕े рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рд░рд╣рдХрд░ рджेрд╢ рдФрд░ рджेрд╢ рдХा рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рдХिрд╢ोрд░ों рдХे рдорди рдоें рджृрдврдоूрд▓ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓िрдЦा рдЧрдпा рд╣ै।''³ 'рдХिрддрдиे рдЪौрд░ाрд╣े' рдоें рдпрд╣ рджрд░्рд╢ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рднी рд╡्рдпрдХ्рддि, рдкрд░िрд╡ाрд░, рд╕рдоाрдЬ рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рдЕрдкрдиा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрддрдиे рдЪौрд░ाрд╣ों рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै।

рд░ाрд╣ी рдоाрд╕ूрдо рд░рдЬ़ा рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд 'рдЖрдзा рдЧाँрд╡' рднाрд░рдд рд╡िрднाрдЬрди рдХी рдХрдЯुрддा рд╕े рдУрддрдк्рд░ोрдд рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рдПрдХ рд╣ी рдЧांрд╡ рд╣ै рдЬो рдЖрдзा рд╣ै рдЬिрд╕े рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЬिрдпा рд╣ै। рдЧंрдЧोрд▓ी рдЧांрд╡ рдЙрдд्рддрд░ рдкрдЯ्рдЯी рдФрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдкрдЯ्рдЯी рдоें рдмंрдЯा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЧांрд╡ рдоें рдЬрдоींрджाрд░ों рдХे рдЧुрдЯ рдмрдиे рд╣ुрдП рд╣ैं рдЬो рд░ाрдд рдХो рдбाрдХा рдФрд░ рджिрди рдХो рдоुрдХрджрдоा рд▓рдб़рддे рд╣ैं। 1942 рдХे рднाрд░рдд рдЫोрдбो рдЖंрджोрд▓рди рдХी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЫाрдк рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдкрд░ рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдЧांрд╡ рдХी рдЯूрдЯрддी рдЬिрди्рджрдЧी рдХा рджिрдЧ्рджрд░्рд╢рди рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЕрд░्рдеाрднाрд╡, рдоाрдирд╡ рдоूрд▓्рдпों рдХा рдкрддрди, рдПрдХाрдХीрдкрди рдХो рдЧांрд╡ рдоें рдлрд▓рддे- рдлूрд▓рддे рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЧ्рд░ाрдо्рдп рдЬीрд╡рди рдХे рд╡िрдШрдЯрди рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╕ंрдХेрдд рд╣ै рдЬो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкीрдб़ा рдмрдирдХрд░ рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ुрдЖ рд╣ै।

рдЖрдЬ़ाрдж рднाрд░рдд рдоें рдкूंрдЬीрдкрддि рд╡рд░्рдЧ рд╕ुрд╡िрдзा рдХी рдЯोрд╣ рдоें рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡ाрд░्рдеों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЦाрджी рдкрд╣рдирдХрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ी рдмрди рдЧрдпा। рдЬрдпрд╕ुрдЦрд▓ाрд▓ рдЕрдкрдиे рдоिрдд्рд░ рд╕ेрда рд░ाрдзेрд╢्рдпाрдо рд╕े рдХрд╣рддा рд╣ै- "рдЕрд░े рд╣рдо рд▓ोрдЧों рдХो рдЦрджрджрд░ рдкрд╣рдирдиा рдкрдб़ेрдЧा, рдпुрдж्рдзрдХाрд▓ рдоें рд╣рдо рд▓ोрдЧों рдиे рдЬो рдХрд░ोрдб़ों рд░ुрдкрдпा рдХрдоाрдпा рд╣ै, рдЙрд╕े рдмрд░рдХрд░ाрд░ рдПрд╡ं рдХाрдпрдо рд░рдЦрдиा рд╣ै। рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рджेрдЦрдиा рдпрд╣ी рдХांрдЧ्рд░ेрд╕рд╡ाрд▓े рдоिрдиिрд╕्рдЯрд░ рдмрдиेंрдЧे, рд░ाрдЬ рдХрд░ेंрдЧे рдФрд░ рдЗрдирдХा рд╣рдорд▓ा рд╣рдо рдкैрд╕ेрд╡ाрд▓ों рдкрд░ рд╣ोрдЧा। рдЗрд╕ рд╕рдмрдХे рдкрд╣рд▓े рд╣рдо рд▓ोрдЧ рдЦुрдж рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдоैрди рдмрди рдЬाрдПँ рдлिрд░ рджेрдЦे рдпрд╣ рдХैрд╕े рд╣рдо рдкрд░ рд╣рдорд▓ा рдХрд░рддे рд╣ैं।"⁴

рдЧांрдзीрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг : рд░ेрдгु рдХी 'рдоैрд▓ा рдЖंрдЪрд▓' рдкूрд░्рдгिрдпा рдЬिрд▓े рдХे рдПрдХ рдЧांрд╡ рдоेрд░ीрдЧंрдЬ рдХी рдЬिрди्рджрдЧी рдХी рд╡рд╣ рдХрдеा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЬीрд╡рди рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЪрдв़ाрд╡ рдЙрддाрд░ рд╣ै, рд╡рд╣ीं рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджांрд╡ рдкेंрдЪ рд╣ै рддो рдХрд╣ी рдЬीрд╡рди рдХी рдиैрддिрдХ, рдЕрдиैрддिрдХ рд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рд╕ाрде рдЧांрд╡ рдоें рд╣ोрдиेрд╡ाрд▓े рд╡िрднिрди्рди рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХा рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдПрд╡ं рдпрдеाрд░्рде рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ै। рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕्рдеिрддि рдЧांрд╡ рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдлैрд▓ी рд╣ुрдИ рд╣ै рдХि рдоाрдиो рдЧांрд╡ рдХे рд▓ोрдЧों рдХा рдПрдХ рдЕंрдЧ рдмрди рдЧрдИ рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдЕрди्рдп рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХे рд╕ाрде рдЧांрдзीрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рд╕рдЪ्рдЪा рдЕрдиुрдпाрдпी рд╣ै। рд╡рд╣ рдЧांрдзीрд╡ाрдж рдХे рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣, рдЕрд╣िंрд╕ा, рдоाрдирд╡рд╕ेрд╡ा, рдк्рд░ेрдо рд╣ृрджрдп рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЖрджि рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд░рдЦрддा рд╣ै। рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдмाрд╡рдирджाрд╕ рдХा рдЬीрд╡рди рдкрджрд▓ोрд▓ुрдк рдЕрд╡рд╕рд░рд╡ाрджी рдиेрддाрдУं рд╕े рднिрди्рди рд╣ै, рдЬो рдХेрд╡рд▓ рд╕рдд्рддा рдХो рд╣рдеिрдпाрдиे рдоें рдЖрдЧे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдбॉ. рдХ्рд░ाрди्рддि рд╡рд░्рдоा рдХे рдмिрдЪाрд░ рдмाрд╡рдирджाрд╕ рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै-"рдоैрд▓ा рдЖँрдЪрд▓ рдоें рдмाрд╡рдирджाрд╕ рдХे рд╡िрдлрд▓ рдмрд▓िрджाрди рдХी рдПрдХ рдмрдб़ी рд╡िрд╡рд╢ рдФрд░ рдХрд░ुрдг рдЫाрдпा рд╣ै। рдЧांрдзीрдпुрдЧ рдХे рдоूрд▓्рдп рд╕्рд╡ाрддंрдд्рд░्рдпोрдд्рддрд░ рдпुрдЧ рдоें рдЖрдХрд░ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдХрд╕्рдоाрдд्рдд рдиिрд╖्рдлрд▓ рд╕िрдж्рдз рд╣ो рдЧрдпे рдФрд░ рдПрдХ рд╡िрдЪिрдд्рд░ рд╕े рдиैрддिрдХ рд╢ूрди्рдп рдХा рд╕ाрдордиा рднाрд░рддीрдп рдоाрдирд╕ рдХो рдХрд░рдиा рдкрдб़ा рдЗрд╕рдХा рд╕рдлрд▓ рдЪिрдд्рд░рдг рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╣ुрдЖ рд╣ै।"⁵ рдоैрд▓ा рдЖंрдЪрд▓ рдоें рдоाрдирд╡рддा-рд╡ाрдж рдХी рдЬो рд╕्рдеाрдкрдиा рдк्рд░ेрдо, рдЕрд╣िंрд╕ा рд╕े рдХрд░рдиे рдХी рдмाрдд рдХрд╣ी рдЧрдИ рд╣ै рд╡рд╣ рд╡िрд╢ुрдж्рдз рдЧांрдзीрд╡ाрджी рднाрд╡рдиा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै।

рджेрд╡ेрди्рдж्рд░ рд╕рдд्рдпाрд░्рдеी рд░рдЪिрдд 'рд░рде рдХे рдкрд╣िрдпे' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдЧांрдзीрд╡ाрджी рд╕िрдж्рдзांрддों рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдЖрдирди्рдж рдФрд░ рд╕ोрдо рдкрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рддрднी рддो рд╡рд╣ рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि "рдоैं рд╕ोрдЪрддा рд╣ूँ рдХि рдпрд╣ी рд╕рдордп рд╣ै рдХि рдЧोंрдбों рдХी рдЬीрд╡िрдд рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЬाрдП рдФрд░ рд╣ो рд╕рдХे рддो рдЙрд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдн्рдпрддा рдХे рд╣ाрдеों рдоिрдЯрдиे рд╕े рдмрдЪाрдпा рдЬा рд╕рдХे।"⁶ рдЕрддः рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЖрдирди्рдж рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрджिрдо рд╕рдн्рдпрддा рдХी рдЙрди्рдирддि рдоें рд╣ी рдоाрдирд╡ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдФрд░ рдк्рд░рдЧрддि рдХी рдЖрд╢ा рд╡्рдпрдХ्рдд рдХी рд╣ै।

рдкूंрдЬीрд╡ाрджी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╡िрдХाрд╕ : рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЙрдж्рдпोрдЧ-рдзंрдзों рдХो рдЕрдзिрдХ рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдоिрд▓ा рдЬिрд╕рд╕े рдЕрд╕рд╣ाрдп рдФрд░ рдиिрд░्рдмрд▓ рдЙрд╕ी рд╣ाрд▓рдд рдоें рд░рд╣ рдЧрдП рдФрд░ рдЕрд╕рдорд░्рдеों рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рдоृрдж्рдзों рдХो рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдФрд░ рд╕ुрд╡िрдзा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдИ। рдЧांрд╡ों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдмрдЬाрдп рдирдЧрд░ों рдХा рд╣ी рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा, рдЬिрд╕рдоें рдкूंрдЬीрдкрддि рдиेрддा, рдЕрдзिрдХाрд░ीрдЧрдг, рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдХ्рд░рдорд╢ः рдЕрдкрдиी рд╢рдХ्рддि рдмрдв़ाрдиे рд▓рдЧे рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рдЙрди्рд╣ीं рдХा рдмोрд▓рдмाрд▓ा рд╣ोрдиे рд▓рдЧा।

'рдоैрд▓ा рдЖंрдЪрд▓' рдоें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдпुрдЧрдмोрдз рдХो рд▓ेрдХрд░ рд░ेрдгुрдЬी рдиे рд╡िрднिрди्рди рдорддрд╡ाрджों рдХे рднीрддрд░ рд╕े рдЧांрд╡ рдХी рд▓ोрдХ рдЪेрддрдиा рдХो рд╡рд░्рдЧों рдоें рдмंрдЯрддा рд╣ुрдЖ рджिрдЦाрдпा рд╣ै। рд░ेрдгुрдЬी рдиे рдкूंрдЬीрд╡ाрджрдЬрди्рдп рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрд╖рдорддाрдУं рдХे рдмीрдЪ рдЧांрд╡ рдХी рд╡ेрджрдиा, рдЧांрд╡ рдХी рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдХा рд░рд╣рд╕्рдпोрдж्рдШाрдЯрди рдХिрдпा рд╣ै। рднैрд░рд╡ рдк्рд░рд╕ाрдж рдЧुрдк्рдд рдХा 'рд╕рддी рднैрдпा рдХा рдЪौрд░ा' рд╕ाрдоंрддीрдп рдПрд╡ं рдкूंрдЬीрд╡ाрджी рд╡рд░्рдЧ рдХी рдЕрд╕ंрдЧрддिрдпों рдПрд╡ं рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ों рдХा рд╕рдлрд▓ рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХिрд╕ाрдиों рддрдеा рдордЬрджूрд░ों рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╣ाрд░рдЬीрдд рдХा рдмрдб़ा рд╣ी рдорд░्рдорд╕्рдкрд░्рд╢ी рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдкूंрдЬीрд╡ाрджी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзि, рдордЬрджूрд░ों рдХे рдиेрддा рдоुрдд्рд░ी рд╣ै рдЬो рдкूंрдЬीрдкрддिрдпों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рддे рд╣ैं, рдоुрди्рдд्рд░ी рдордЬрджूрд░ों рдХो рдкूंрдЬीрдкрддिрдпों рдХे рдЪुंрдЧрд▓ рд╕े рдмрдЪрдиे рдХा рд░ाрд╕्рддा рдмрддाрддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि- "рд╡े рдЕрдкрдиो рд╣ाрде рдмрдвाрдХрд░ рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХा рд╣ाрде рдеाрдо рд▓ें рдФрд░ рдЖрдЧे рдмрдв़े рддो рдпрд╣ рдЬंрдЧрд▓ рд╕ाрдл рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।"⁷ рдкूंрдЬीрдкрддिрдпों рдиे рдореЫрджूрд░ों рдХो рдХрдо рдкाрд░िрд╢्рд░ाрдоिрдХ рджेрдХрд░ рджुрдЧुрдиी-рдЪौрдЧुрдиी рдкूंрдЬी рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдпा рдФрд░ рдРрд╢ рдЖрд░ाрдо рдХрд░рддा рд░рд╣ा।

рдЕंрдЪрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдмрд╣ुрдоुрдЦी рд░ाрдЬрдиीрддि : рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдмाрдж рд▓ोрдЧों рдоें рдмрд╣ुрдзा рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ рдеा рдХि рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд╣ोрдЧा рдФрд░ рджेрд╢ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдЕрдкрдиे рд╣ी рд╣ाрде рдоें рд╣ोрдЧी рдХिंрддु рдЗрдирдХा рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХेрд╡рд▓ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ी рд░рд╣ा, рд╕рднी рдЖрд╢ाрдУं рдкрд░ рдкाрдиी рдлिрд░ рдЧрдпा, рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдмाрдж рдЬ़рдоींрджाрд░ों рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд╕ाрде рдиेрддाрдЧрдг, рд╕рд░рдХाрд░ी рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХी рд╕ांрда-рдЧांрда рд╕े рдПрдХ рдРрд╕ा рд╡рд░्рдЧ рдкрдирдкрдиे рд▓рдЧा рдЬो рдЧांрд╡ों рдоें рджрд▓рдмрди्рджी рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдлैрд▓ाрддा рд░рд╣ा। рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ुрдк рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдн्рд░рд╖्рдЯрддा, рдЕрдиैрддिрдХрддा рдХो рдк्рд░рд╢्рд░рдп рдоिрд▓ा।

рд░ाрдорджрд░рд╢ рдоिрд╢्рд░ рдХा 'рдЬрд▓ рдЯूрдЯрддा рд╣ुрдЖ' рддिрд╡िрд░рдкुрд░ рдЧाँрд╡ рдХे рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдХा рдпрдеाрд░्рде рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ै। рдЧाँрд╡ рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рд░ाрдЬрдиीрддि рдХा рдмрдб़ा рд╣ी рдЕрдиोрдЦा рдмोрд▓рдмाрд▓ा рд╣ै рдЬो рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд рдЪुрдиाрд╡ рдХे рд╕рдордп рд╕ाрдХाрд░ рд╣ो рдЙрдарддा рд╣ै, рдЬрди рд╡िрд░ोрдз, рджрд▓рдмрди्рджी, рдЕрд╡рд╕рд░рд╡ाрджिрддा рдн्рд░рд╖्рдЯ рдПрд╡ं рджрд▓ рджрд▓ рдоें рдлंрд╕ी рдиीрддि рдХे рдмрдЬाрдП рд╕्рд╡рд╕्рде рд╕рдоाрдЬ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рдЬрдирд╕ाрдзाрд░рдг рдоें рд╣ीрдирддा рдХी рднाрд╡рдиा рд╣ै।

рдордзुрдХрд░ рд╕िंрд╣ рдХा 'рд╕рдмрд╕े рдмрдбा рдЫрд▓' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд░ुрдк рд╕े рдЖрдкाрдд рд╕्рдеिрддि рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХे рдЧांрд╡ों рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рддрдеा рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХा рдЪिрдд्рд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдмрд▓рджेрд╡рдорд╣рддो рдЬैрд╕े рд▓ोрдЧ рджेрд╡рддा рдоाрдиे рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рднी рдЙрдирдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдХрднी рдЬрдирдордд рдирд╣ीं рдмрди рдкाрдпा। рдлрд░ेрдмी, рдордХ्рдХाрд░, рд▓ुрдЯेрд░े, рд╣рдд्рдпाрд░े рдФрд░ рдмेрдИрдоाрди рд▓ोрдЧ рдЧांрд╡рд╡ाрд▓ों рдХो рдЖрддंрдХिрдд рдХрд░ рдЙрдирдХा рд╢ोрд╖рдг рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рдоुрдЦ्рдп рдХрдеा рджेрд╡рдиाрде рд╕िंрд╣ рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд╣ै। рдЬो рд▓ोрдЧ рдЬ़рдоीрди рдХी рдХेंрдж्рд░ीрдпрддा рдХो рддोрдб़рдиे рдХी рдмाрдд рдХрд╣рддे рдеे, рдЙрди्рд╣ें рдбाрдХू рдХрд░ाрд░ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рджेрд╡рдиाрде рдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि "рднूрдоि рдЙрддाрд░ु рдирд╣ीं рд╣ै... рдЕрднी рддрдХ рдЬो рднी рдиिрдпрдо рдмрдиे рд╣ैं, рдЧрд░ीрдмों рдХो рдЪूрд╕рдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ैं। рд╣рд░िрдд рдХ्рд░ांрддि рд╕े рдлाрдпрджा рдмрдб़े рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рдХिрд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै ? рд░ाрдЬрдиीрддि рд╕े рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХो рдХोрдИ рдлाрдпрджा рдирд╣ीं рдкрд╣ुंрдЪा।"⁸

рд╢ोрд╖рдХ рд╡рд░्рдЧ рдХी рдордирдоाрдиी рд╢ोрд╖िрддों рдХा рдЙрдд्рдкीрдб़рди, рдЧांрд╡ों рдХी рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдиेрддाрдУं рдХे рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░, рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░, рдордХ्рдХाрд░ी, рдмेрдИрдоाрдиी рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдиेрддाрдУं рдХा рдкрджрд▓ोрд▓ुрдк, рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рдХ рдн्рд░рд╖्рдЯ рдЖрдЪрд░рдг рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╕рднी рдЙрдд्рддрд░рд╢рддी рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ुрдП рд╣ैं।

рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рдЪिрдд्рд░рдг : рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдмाрдж рд░ांрдЧेрдп рд░ाрдШрд╡ рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдХे рд░ुрдк рдоें рд╕рдордХ्рд╖ рдЖрдП। рд╕ाрде рд╣ी рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХो рд╕्рдеाрди рджिрдпा рд╣ै।

рд░ांрдЧेрдп рд░ाрдШрд╡ рдХा 'рд╡िрд╖ाрджрдорда' рдмंрдЧाрд▓ рдХे рджुрд░्рднिрдХ्рд╖ рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХा рдоाрд░्рдоिрдХ рдЪिрдд्рд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдПрдХ рдУрд░ рддрдб़рдкрддी рднूрдЦ рд╕े рджрдо рддोрдб़рддी рдоाрдирд╡рддा рддो рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдкूंрдЬीрдкрддिрдпों рдХा рдордирдоाрдиा рд╢ोрд╖рдг рд╣ृрджрдп рд╡िрджाрд░рдХ рдЪिрдд्рд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдкूंрдЬीрдкрддिрдпों рдХी рд╢ोрд╖рдгрдиीрддि, рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЬрди рдЪेрддрдиा рдЬाрдЧ्рд░рдд рд╣ुрдИ рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдПрдХ рдкाрдд्рд░ рдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि "рднीрдЦ рд╕े рдЧрд░ीрдмी рдоिрдЯрддी рдирд╣ीं, рдЙрд╕рдХी рдЕрд╡рдзि рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдмрдв़рддी рд╣ै। рдмंрдЧाрд▓ рдЪाрд╡рд▓ рдирд╣ीं рдЪाрд╣рддा, рдХ्рд░ांрддि рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рдЕрдЧрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा рддो рдЖрдЬ़ाрдж рд╣ोрдиे рдХा рдЙрд╕े рд╣рдХ рдирд╣ीं рд╣ै। рдЖрдЬ़ाрджी рдЫीрдирдиी рд╣ोрдЧी рдФрд░ рднूрдЦ рд╕े рдмрдв़рдХрд░ рдХौрди рдХ्рд░ाрди्рддि рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।"⁹

'рд╡िрд╖ाрджрдорда' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдордиुрд╖्рдп рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рдиिрд░ाрд╢्рд░рдп рдФрд░ рдиिрд░ुрдкाрдп рд╣ै рдФрд░ рдкूंрдЬीрдкрддिрдпों рдХे рд╕्рд╡ाрд░्рдеों рдХा рд╕ाрдзрди рд╣ै। рдкूंрдЬीрдкрддि рд╡рд░्рдЧ рдЗрди рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдХрд░ рдкрдирдк рдЙрдаा। рдЬैрд╕े рд╣ुрдЬूрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╕ेрда рдордЯрд░ुрдорд▓ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд▓рдб़ाрдИ рдХा рдЪрди्рджा рджेрддा рдеा। рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рднी рдЦूрдм рдЪрди्рджा рджेрддा рдеा। рджोрдиों рдШोрдб़ों рдкрд░ рдЗрд╕ рд╕рд╣ूрд▓िрдпрдд рд╕े рдЪрдв़рддा рдеा рдХि рдкрддा рд╣ी рдирд╣ीं рдЪрд▓рддा рдеा, рдЗрд╕рдХा рд░ाрдЬ рдпрд╣ рдеा рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдШोрдб़ों рдХी рджुрд▓рддी рдмрдЪाрддा рдеा рдФрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ी рдШोрдб़ों рдХे рдоुंрд╣ рдоें рдШाрд╕ рднрд░рддा рдеा।"¹⁰

рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХी рд╕рдорд╕्рдпा : рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХे 'рдмрд▓рдЪрдирдоा' рддрдеा 'рдмाрдмा рдмрдЯेрд╢्рд╡рд░рдиाрде' рддрдеा рднैрд░рд╡ рдк्рд░рд╕ाрдж рдЧुрдк्рдд рдХी 'рдЧंрдЧा рдоैрдпा' 'рд╕рддी рдоैрдпा рдХा рдЪौрд░ा' рдЖрджि рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдХिрд╕ाрдиों рдХा рд╢ोрд╖рдг рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рд╣ाрд░ा рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХी рд╕рдлрд▓ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ुрдИ рд╣ै।

'рдХрд░्рдорднूрдоि' рдХी рдоूрд▓ рд╕рдорд╕्рдпा рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рд╣ै। рдЕрдЫूрддों рдФрд░ рдХिрд╕ाрдиों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЙрд╕ी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рдЕंрдЧ рдмрдирдХрд░ рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ुрдИ рд╣ै। 'рдХрд░्рдорднूрдоि' рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдоें рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓рдЧाрди рдмрди्рджी рдЖрди्рджोрд▓рди рдХी рдЧрд╣рд░ी рдЫाрдк рджेрдЦी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рд░ाрдорджीрди рдЧुрдк्рдд рдХे рд╢рдм्рджों рдоें "рдпрд╣ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдк्рд░ेрд░рдгा рд╕्рддोрдд्рд░ рд╣ै, рдЖрдзाрд░ рд╣ै। 'рдХрд░्рдорднूрдоि' рдоें рднाрд░рдд рдХे рдЗрд╕ рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдФрд░ рддрдЬ्рдЬрди्рдп рдЬрди рдЬाрдЧृрддि рдХे рд╡्рдпाрдкрдХ рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХा рдЕंрдХрди рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдоें рд╣िрди्рджू рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдиाрдЧрд░िрдХ рдФрд░ рдХिрд╕ाрди, рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдФрд░ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░, рдЕрдЫूрдд рдФрд░ рд╕рд╡рд░्рдг, рдпुрд╡рдХ рдФрд░ рд╡ृрдж्рдз, рдоाрддाрдПँ рдФрд░ рдмрд╣िрдиें, рджुрдХाрдирджाрд░ рдФрд░ рдордЬрджूрд░, рд╕рднी рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ुрдк рд╕े рднाрдЧ рд▓ेрддे рд╣ैं। рд╕рдЪ्рдЪे рдЕрд░्рдеों рдоें рдЬिрд╕ рд╡िрд╢ाрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рд▓рдб़ा рдЧрдпा рдеा 'рдХрд░्рдорднूрдоि' рдЙрд╕рдХी рд╡्рдпाрдкрдХ рдФрд░ рдЧрд╣рд░ाрдИ рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЪिрдд्рд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै।"¹¹

рдЖрд▓ोрдЪ्рдп рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдЕрдЫूрддोрдж्рдзाрд░ рдЖंрджोрд▓рди рд╢рд╣рд░ рдФрд░ рдЧ्рд░ाрдо рджोрдиों рдзрд░ाрддрд▓ों рдкрд░ рдЙрдаाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрдЫूрдд рд╕рдорд╕्рдпा рдХे рд╡िрд╡िрдз рдкрд╣рд▓ू рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирдоें рд╕े рдПрдХ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╕рдоाрдзाрди рд╣рд░िрдЬрдиों рдХे рдорди्рджिрд░ рдк्рд░рд╡ेрд╢ рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рд╣ै। рдЕрдЫूрддोрдж्рдзाрд░ рдХा рджूрд╕рд░ा рдкрдХ्рд╖ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╣ै, рдФрд░ рдЬो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХ्рд░ाрди्рддि рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд░рдЦрддा рд╣ै। рдк्рд░ाрдЪीрди рд╕рдордп рдХे рдЪрд▓ी рдЖ рд░рд╣ी рдЕрдЫूрдд рд╕рдорд╕्рдпा 'рдХрд░्рдорднूрдоि' рдХे рд░рдЪрдиाрдХाрд▓ рдоें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдмрди рдЧрдпी рдеी।"¹²

рдпुрдЧ рдЪेрддрдиा рдХा рдЪिрдд्рд░рдг : рд░ेрдгु рдХे 'рдХिрддрдиे рдЪौрд░ाрд╣े' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдпुрдЧ рдЪेрддрдиा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ुрдк рд╕े рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ुрдИ рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдкाрдд्рд░ рдк्рд░िрдпोрджा рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि "рдмाрдд рд░ोрдиे рдХी рдирд╣ीं рд╣рд╕рдиे рдХी рд╣ै... рдЕрдм рджेрд░ी рдирд╣ीं। рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдХрд░ीрдм рдЖ рд░рд╣ा рд╣ै рдзीрд░े... рдзीрд░े... рдФрд░ рднी рдорд░ेंрдЧे। рдоाрд░े рдЬाрдПंрдЧे। "¹³ рдЗрд╕ рдкंрдХ्рддि рд╕े рдпрд╣ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рдпुрд╡рдХों рдоें рдпुрдЧ рдЪेрддрдиा рдХा рддीрд╡्рд░рддрдо рдмोрдз рд╣ै। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд░ुрдк рдХुрдЫ рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдвंрдЧ рд╕े рд╕рдордХ्рд╖ рдЖрдпा। рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдмाрдж рдЬрдоींрджाрд░ी рдЙрди्рдоूрд▓рди рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдХिрд╕ाрди рдФрд░ рдордЬ़рджूрд░ों рдХा рдЕрд▓рдЧ рдвंрдЧ рд╕े рд╢ोрд╖рдг рд╣ोрдиे рд▓рдЧा।

рд╢्рд░ीрд▓ाрд▓ рд╢ुрдХ्рд▓ рдХी 'рд░ाрдЧ рджрд░рдмाрд░ी' рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рдЬрдирддंрдд्рд░ीрдп рджрд░рдмाрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд░ाрдЬрдзाрдиिрдпों рдоें рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдЧांрд╡ों рдФрд░ рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдХрд╕्рдмों рдоें рдЬрдирддंрдд्рд░ीрдп рджрд░рдмाрд░ рдХी рдЭांрдХी рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЧांрд╡рд╡ाрд▓े рдоुрдХрджрдоें рдоें рднी рдмрдб़ी рдХुрд╢рд▓рддा рд╕े рдЧрд╡ाрд╣ी рджेрддे рд╣ैं рдЬिрд╕рдоें рдЕрдЪ्рдЫे рдЕрдЪ्рдЫे рдЪрдХрд░ा рдЬाрддे рд╣ैं। рдЧांрд╡ рдХी рд╕рд╢рдХ्рдд рдкाрд░्рдЯी рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХिрд╕ी рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХिрдпा рддो рдЙрд╕рдХा рд╣ाрд▓ рдЦрди्рдиा рдоाрд╕्рдЯрд░ рдЬैрд╕ा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рддिрд░рд╕्рдХृрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдЬीрд╡рди рдХी рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХрддा рдХो рдирдХाрд░рддा рд╣ै। рд╡ैрдж्рдп рдЬी рдЧांрд╡ рдХी рд╕рдорд╕्рдд рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХा рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ै, рдЗрдирдХी рдкрд░िрдзि рд╕े рдЧांрд╡ рдХे рдЬाрдиे- рдоाрдиे рд▓ोрдЧ рдЬुрдб़े рд╣ोрддे рд╣ैं। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЪрд░िрдд्рд░ рдЕрдкрдиी рдХрд╣ाрдиी рдХे рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдоें рджूрд╕рд░े рдЪрд░िрдд्рд░ рд╕े рдЬुрдб़рддा рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдиेрдХ рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХी рдЕрди्рд╡िрддि рд╕े 'рд░ाрдЧ рджрд░рдмाрд░ी' рдХी рдФрдкрди्рдпाрд╕िрдХ рдХрдеा рдмрдирддी рд╣ै। рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдкрд╣рд▓ू рд╕рдордХ्рд╖ рдЖрдП рд╣ैं, рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рд╕्рддुрддीрдХрд░рдг рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХे рд░ुрдк рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

рдЖрдЬ рджेрд╢ рдоें рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рдХрддा рдПрд╡ं рдкрджрд▓ोрд▓ुрдкрддा рдХे рдХाрд░рдг рдиेрддा рдХेрд╡рд▓ рдоाрдд्рд░ рдЕрдкрдиी рд╣ी рд╣िрдд рдЪाрд╣рддे рд╣ैं। рдпрдж्рдпрдкि рдЪेрддрдиा рдЬाрдЧ्рд░рдд рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै, рдиाрдЧрд░िрдХों рдоें рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдЬрдЧрддा рдЖ рдЧрдИ рд╣ै, рдХिрди्рддु рдлिрд░ рднी рдпे рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиी рд▓рдб़ाрдИ рд▓рдб़рддे рд╣ी рд░рд╣рддे рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕ी рдоें рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдЖрдЬ рдРрд╕े рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ рдиेрддाрдУं рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै рдЬो рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде рднाрд╡ рд╕े рджेрд╢ рдХे рд╣िрдд рдоें рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рдоाрдирдХрд░ рдЖрдЧे рдЖрдП।

рдоूрд▓्рдпों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди : рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдиे рдЬाрддि рдФрд░ рд╡рд░्рдг рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдоूрд▓्рдпों рдХे рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХो рджिрдЦाрдпा рд╣ै। рд╡рд░्рдг рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╕ूрд░ рд╕े рдХрд╣рддे рд╣ै- "рд╡рд░्рдг рдЪेрддрдиा рдЕрдм рдиिрд░्рд▓рдЬ्рдЬ рдмрдирдХрд░ рдкрдЫाрдб़ें рдЦाрдиे рдХा рдЦोрдЦрд▓ा рдЕрднिрдирдп рдХрд░рддी рд╣ै। рд╕ीрддाрд░ाрдо рдПрдХ рдЕрди्рдп рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рд╢ूрдж्рд░ рдХрд╣ी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдХрд╣рддा рд╣ै рдзрди्рдп рд╣ो рдХाрд▓ूрд░ाрдо рдЗрд╕ рдХрд▓िрдХाрд▓ рдоें рд╢ुрдж्рд░ рдЬाрддिрдпों рдоें рдЬिрддрдиी рднाрд╡ рд╡ृрдж्рдзि рд╣ै, рдЙрдд्рддрдиी рдЙрдЪ्рдЪ рд╡рд░्рдгों рдоें рдирд╣ीं।"¹⁴ рдЗрд╕ рд╡рд░्рдг рдФрд░ рдЬाрддि рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╡िрд╖рдпрдХ рдоूрд▓्рдп рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдЬी рд╡рд░्рдгों рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рдЬрди्рдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рди рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рдХрд░्рдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдоाрдирддे рд╣ै। рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдЬी рд╡рд░्рдг рдФрд░ рдЬाрддि рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╡िрд╖рдпрдХ рдк्рд░ाрдЪीрди рдзाрд░рдгा рдХा рдк्рд░рддिрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрдирдХे рджृрд╖्рдЯि рдоें рд╡рд╣ рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдЬो рдкुрд░ाрдиी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдоाрдиा рдЬाрддा рдеा, рдиिрди्рдж्рдп рд╣ै рдЬो рдЖрдЪрд░рдгрд╣ीрди рдФрд░ рд╡िрд╡ेрдХрд╣ीрди рд╣ै।¹⁵ рдЬाрддि рдФрд░ рд╡рд░्рдг рдХे рдк्рд░рддि рднेрджрднाрд╡ рдХे рдЗрд╕ рд░рд╡ैрдпे рдХो рдоिрдЯाрдХрд░ рдкिрдЫрдб़े рд╣ुрдП рд╡рд░्рдЧों рдХो рдЖрдЧे рдЖрдиे рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рд╕ुрд▓рдн рдХрд░рд╡ाрдП рдЧрдП рд╣ैं।

рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХृрдд 'рдмрд▓рдЪрдирдоा' рдоें рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рд╕рдлрд▓ рдЪिрдд्рд░ांрдХрди рд╣ुрдЖ рд╣ै। 'рдмрд▓рдЪрдирдоा' рдЧрд░ीрдм рдХिрд╕ाрди рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖рд╢ीрд▓ рдЬीрд╡рди рдХी рдХрдеा рд╣ै। рдЬрдоींрджाрд░ी рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ों рд╕े рдкीрдб़िрдд рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЬीрд╡рди рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдмрд▓рдЪрдирдоा рдХो рдЙрд╕рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдЦрдб़ा рдХिрдпा। 'рдмрд▓рдЪрдирдоा' рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рддा рд╣ुрдЖ рд╕рдлрд▓рддा рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рдиिрдо्рди рдкंрдХ्рддिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै। 'рдмрд▓рдЪрдирдоा' рдХो рдмрдЯाрдИ рдкрд░ рдмрд╣ुрдд рд╕े рдЦेрдд рдоिрд▓ рдЧрдП рдФрд░ рд╡рд╣ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рд╕े рдХрдоाрдИ рдХрд░рдиे рд▓рдЧा। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рдЬрдоींрджाрд░ों рдХी рдмेрджрдЦрд▓ी рд╕े рдмрдЪрдиे рдХा рдХिрд╕ाрди рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ा। 'рдмрд▓рдЪрдирдоा' рдиे рдЗрд╕рдоें рд╕рдХ्рд░िрдп рднाрдЧ рд▓िрдпा। рд╡рд╣ рдХिрд╕ाрдиों рдХी рдЕрдзिрдХाрд░ рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдмिрдиा рдХिрд╕ी рднрдп рдХे рдЬी рдЬाрди рд╕े рдЬुрдЯ рдЧрдпा।¹⁶ рди рдХि 'рдмрд▓рдЪрдирдоा' рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рд╕े рднрдпрднीрдд рд╣ोрдХрд░ рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕рдХे рдЕंрддрд░ рдорди рдХी рдкुрдХाрд░ рдЙрд╕े рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдордЬрдмूрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиा рд░ाрд╕्рддा рд╕्рд╡рдпं рдмрдиाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕рдлрд▓ рднी рд╣ोрддा рд╣ै। рдбॉ. рд░ाрдорджрд░рд╢ рдоिрд╢्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ "рдЬрди рд╕ाрдоाрди्рдп рдоें рддो рдХिрд╕ाрди, рдордЬрджूрд░, рдиिрдо्рди рдордз्рдп рд╡рд░्рдЧ рдХे рдкрдв़े-рд▓िрдЦे рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХे рд▓ोрдЧ рд╕рдм рд╣ी рд╣ै। рдЕрддрдПрд╡ рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдЬрди рд╕ाрдоाрди्рдп рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрд╖рдорддा, рдкीрдбा, рдЕрднाрд╡, рдЕрдкрдоाрди рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХो рдпрдеाрд░्рдерд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЙрднाрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдирдИ рдЪेрддрдиा рдоें рдмрдирддे рд╣ुрдП рдирдП рдоूрд▓्рдпों рдФрд░ рд╕्рдеिрддिрдпों рдХी рд╡िрднिрд╖िрдХा рдХो рдЪिрдд्рд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ुрдЖ рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рдЙрд╕рдоें рдЙрднрд░рддी рджрд░ाрд░ों рдХो рдЕрдиाрд╡ृрдд рдХрд░рддा рд╣ै рддрдеा рдирдП рдХ्рд╖िрддिрдЬों рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддा рд╣ै।"¹⁷ рдпे рдирд╡ीрди рдХ्рд╖िрддिрдЬ рд╢ोрд╖рдг рдХा рдк्рд░рддिрдХाрд░ рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЖрджрд░्рд╢рд╡ाрджी рдпा рд╕ुрдзाрд░рд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╣ै।

'рдмрд▓рдЪрдирдоा' рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рд╕े рднрдпрднीрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╡рд╣ рдиिрд░рди्рддрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рддा рд╣ै рдЖрдЧे рдмрдв़рддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиी рднूрдоि рдкрд░ рдЕрдкрдиा рдЕрдзिрдХाрд░ рдЪाрд╣рддा рд╣ै рд╡рд╣ рдХрд╣рддा рд╣ै। "рдЬрдоीрди рдирд╣ीं рдЫोрдб़ेрдЧे, рдЪाрд╣े рдХुрдЫ рд╣ो рдЬाрдП।"¹⁸ рдЗрд╕ рддрд░рд╣ 'рдмрд▓рдЪрдирдоा' рдХी рд▓рдб़ाрдИ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХी рд▓рдбाрдИ рд╣ै рдЬो рдХ्рд░ांрддि рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдордЬрдмूрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рдк्рд░рддि рдирдпी рдЪेрддрдиा рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддी рд╣ै।

рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕंрдЪрд▓ рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ : рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХे рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди рд╣ेрддु рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕंрдЪрд▓ों рдоें рдкुрдиः рдиिрд░्рдоाрдг рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ुрдзाрд░ рдиिрдпोрдЬрди рдЧ्рд░ाрдордкंрдЪाрдпрдд, рд╕рд╣рдХाрд░ी рдмैंрдХ рдЖрджि рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ेрд╡рдХों рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ेрд╡ाрдПँ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░рд╡ाрдИ рдЧрдпी। рднाрд░рддीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдХी рди्рдпाрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕рдХ्рд░िрдп рдпोрдЧрджाрди рджेрдХрд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЬрдирддा рдХी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЪेрддрдиा рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдоें рдкूрд░्рдг рд╕рд╣рдпोрдЧी рд╕िрдж्рдз рд╣ुрдИ।

рд╕्рд╡рддांрдд्рд░्рдпोрдд्рддрд░ рдХाрд▓ рдоें рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╕िрдж्рдзांрддों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рддीрдп рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡िрд╖рдорддा рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рд╡िрд╡िрдз рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬाрддि, рд▓िंрдЧ, рдзрд░्рдо рдПрд╡ं рд░ंрдЧ рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╡िрд╖рдорддा рдХा рдЙрди्рдоूрд▓рди рдХिрдпा рдЧрдпा। "рдЬाрддिрдЧрдд рд╡िрд╖рдпрддा рдХो рдЙрди्рдоूрд▓рди рдХрд░рдиे рдПрд╡ं рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рдоाрдирддा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЪुрдиाрд╡ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╢рддाрдм्рджिрдпों рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ुрдП рд╣рд░िрдЬрдиों рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдк्рд░рджाрди рдХी рд╣ै। рдЖрдЬ рд╣рд░िрдЬрди рд╕рднा рдХрд░рддे рд╣ैं рдПрд╡ं рд╡िрд╢्рд╡ рдоाрдирд╡рддा рдХे рд╕ाрде рдЖрдЧे рдмрдв़рдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рджेрддे рд╣ैं। рд╣िंрджी рдХे рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЬрдирддा рдоें рдЕрд╡рддрд░िрдд рдЗрд╕ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХो рдкूрд░्рдг рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдкрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЙ‌рдж्рдШाрдЯिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।"¹⁹ рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЕंрдЪрд▓ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд 'рдЖрдзाрдЧाँрд╡' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╣рд░िрдЬрди рдЬाрддि рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдХुрдЫ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдЖрдкрд╕ рдоें рдХुрдЫ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рддी рд╣ैं। "рдЖрд╕िрдпा рдиे рдПрдХ рдЕрдЪрдо्рднे рдХी рдмाрдд рдмрддाрдИ рд╣ै рдХि рд╕ुрдЦрд░рдоा рдЪрдоाрд░ рдХा рд▓рдб़рдХा рдкрд░рд╕рд░рдорд╡ा рдЦрдж्рджрд░ рдХी рдЯोрдкी рдкрд╣िрдиे рдРрд╕ी-рдРрд╕ी рддрдХрд░ीрд░ рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा рдХि рдоौрд▓рд╡ी рдЗрдмрдиे рд╣рд╕рди рдХा рдХрд░िрд╣े ? рдЦुрджा рдЧाрд░рдд рдХрд░ै рдИ рдоिрдЯ्рдЯी рдоिрд▓े рдХांрдЧрд░ेрд╕िрдпों рдХो рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЪрдоाрд░ो рдФрд░ рднंрдЧिрдпों рдХा рд░ुрддрдмा рдмрдбा рджिрдпा рд╣ै। рдКрд╕рдм рдЕрдЫूрдд рдиा рд╣ै। рд╣рд░िрдЬрди рд╣ो рдЧрдпे рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоुрд░्рджा рдЦाрдиा рднी рдЫोрдб़ рджिрдпा рд╣ै рдФрд░ рдХोрдИ рдорд╣ीрдиा рднрд░ рдкрд╣рд▓े рдЪрдоाрд░ों рдХा рдПрдХ рдЧोрд▓ рдкрд░рд╕рд░рдорд╡ा рдХी рд▓ीрдбрд░ी рдоें рдкंрдбिрддाрдиे рдХे рдХुँрдП рдкрд░ рдЪрдв़ рдЧрдпा рдФрд░ рдкाрдиी рднрд░ рд▓ाрдпा। рдкुрдиः рдЪुрдиाрд╡ рдоें рдкрд░рд╕ुрд░ाрдо рд╣рд░िрдЬрди рд╡िрдзाрдпрдХ рдЪुрдиा рдЬाрддा рд╣ै рддрдеा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЖрд░्рдеिрдХ рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддा рд╣ै।"²⁰ рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдЬाрддि рд╡िрд╖рдорддा рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдоिрд▓рддी рд╣ै।

рд░ेрдгु рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд "рдоैрд▓ा рдЖंрдЪрд▓" рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рдПрд╡ं рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХाрдг рд╣ै। рдбॉ. рдк्рд░рд╢ांрдд рдХुрдоाрд░ рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕рд╣рдЪрд░ी рдордорддा рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рдЕंрдХрди рдЗрд╕ी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╡рд╣ рдХрд╣рддा рд╣ै- "рдордорддा рдоैं рдлिрд░ рдХाрдо рд╢ुрд░ु рдХрд░ूंрдЧा। рдпрд╣ी рдЗрд╕ी рдЧांрд╡ рдоें। рдоैं рдк्рдпाрд░ рдХी рдЦेрддी рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ, рдЖँрд╕ू рд╕े рднीрдЧी рд╣ुрдИ рдзрд░рддी рдкрд░ рдк्рдпाрд░ рдХे рдЦेрдд рд▓рд╣рд▓рд╣ाрдпेंрдЧे।

рдоैं рд╕ाрдзрдиा рдХрд░ूंрдЧा, рдЧ्рд░ाрдорд╡ाрд╕िрдиी рднाрд░рдд рдоाрддा рдХे рдоैрд▓े рдЕंрдЪрд▓ рддрд▓े।"²¹ рдЧ्рд░ाрдоांрдЪрд▓ рдХी рджрдпрдиीрдп рдкिрдЫрдб़ी рд╕्рдеिрддि рдХो рджेрдЦрдХрд░ рд╡рд╣ рдЕрдд्рдпंрдд рдж्рд░рд╡िрднूрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЖрдЬ рджेрд╢ рдоें рдХрдИ рдкिрдЫрдб़े рдЕंрдЪрд▓ рд╣ैं, рдЬрд╣ाँ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी, рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рдУрддрдк्рд░ोрдд рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै рдЬो рджрд░िрдж्рд░рддा рдФрд░ рд░ोрдЧों рд╕े рдкीрдбिрдд рдЬрдирдЬीрд╡рди рдХो рдЬीрдиे рдХा рдоाрд░्рдЧ рдмрддा рд╕рдХे।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ : рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕंрдЪрд▓ों рдоें рдЖрд╢ाрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдПрд╡ं рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рддрдд्рд╡ рдЕрдиेрдХ рд░ुрдк рд╕े рдЙрднрд░рдХрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрдП рд╣ैं। рдЧрддिрд╣ीрди рд╕рдоाрдЬ рдХो рдЙрди्рдирдд рдмрдиाрдХрд░ рдЙрд╕े рдкुрдиः рдк्рд░рдЧрддि рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рдХрд░рдиा рд╕рдн्рдп рд╕рдоाрдЬ рдХा рдХाрд░्рдп рд╣ै।

- рдЬी. рд╕ंрддोрд╖ (рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж)

рд╕ंрджрд░्рдн;

1. рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ : рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ंрджрд░्рдн - рдбॉ. рд╡िрдорд▓ рд╢ंрдХрд░ рдиाрдЧрд░ - рдкृ. 264

2. рдЬाрдЧрд░рдг : рдорди्рдордердиाрде рдЧुрдк्рдд - рднूрдоिрдХा рд╕े

3. рдХрдеाрдХाрд░ рдлрдгीрд╢्рд╡рд░рдиाрде рд░ेрдгु : рдбॉ. рдЪंрдж्рд░рднाрди рд╕ोрдирд╡рдгे - рдкृ. 157

4. рд╕рдм рд╣ी рдирдЪाрд╡рдд рд░ाрдо рдЧोрд╕ाрдИ : рднाрдЧрд╡рддрдЪрд░рдг рд╡рд░्рдоा - рдкृ. 39

5. рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ोрдд्рддрд░ рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ : рдбॉ. рдХ्рд░ांрддि рд╡рд░्рдоा - рдкृ. 194

6. рд░рде рдХे рдкрд╣िрдпे : рджेрд╡ेрди्рдж्рд░ рд╕рдд्рдпाрд░्рдеी - рдкृ. 57

7. рд╕рддी рдоैрдпा рдХा рдЪौрд░ा : рднैрд░рд╡рдк्рд░рд╕ाрдж рдЧुрдк्рдд - рдкृ. 133-135

8. рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЫрд▓ : рдордзुрдХрд░ рд╕िंрд╣ - рдкृ. 100

9. рд╡िрд╖ाрдж-рдорда - рд░ंрдЧेрдп рд░ाрдШрд╡ - рдкृ. 63

10. рд╣ुрдЬूрд░ : рд░ंрдЧेрдп рд░ाрдШрд╡ - рдкृ. 24

11. рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж рдФрд░ рдЧांрдзीрд╡ाрдж : рд░ाрдорджीрди рдЧुрдк्рддा - рдкृ. 239-240

12. рд╣िрди्рджी рдХे рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХा рдЕрдиुрд╢ीрд▓рди : рдм्рд░рдЬрднूрд╖рдг рд╕िंрд╣ рдЖрджрд░्рд╢ - рдкृ. 148

13. рдХिрддрдиे рдЪौрд░ाрд╣े : рдлрдгीрд╢्рд╡рд░рдиाрде рд░ेрдгु - рдкृ. 88

14. рдЦंрдЬрди рдирдпрди : рдЕрдоृрддрд▓ाрд▓ рдиाрдЧрд░ - рдкृ. 121-122

15. рдЕрдоृрддрд▓ाрд▓ рдиाрдЧрд░ рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ : рдбॉ. рд╣ेрдорд░ाрдЬ рдХौрд╢िрдХ - рдкृ. 191

16. рд╣िрди्рджी рдХे рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХा рдЕрдиुрд╢ीрд▓рди : рдм्рд░рдЬрднूрд╖рдг рд╕िंрд╣ рдЖрджрд░्рд╢ - рдкृ. 410

17. рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ : рдПрдХ рдЕंрддрд░्рдпाрдд्рд░ा - рдбॉ. рд░ाрдорджрд░рд╢ рдоिрд╢्рд░ - рдкृ. 194

18. рдмрд▓рдЪрдирдоा : рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди - рдкृ. 199

19. рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ : рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ंрджрд░्рдн - рдбॉ. рд╡िрдорд▓ рд╢ंрдХрд░ рдиाрдЧрд░ - рдкृ. 15

20. рдЖрдзा рдЧांрд╡ : рд░ाрд╣ी рдоाрд╕ूрдо рд░рдЬ़ा - рдкृ. 122

21. рдоैрд▓ा рдЖंрдЪрд▓ - рдлрдгीрд╢्рд╡рд░рдиाрде рд░ेрдгु - рдкृ. 425

FAQ;

Q. рдкрд╣рд▓ा рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣िрди्рджी рдоें рдХौрдирд╕ा рд╣ै?

Ans. рдоैрд▓ा рдЖंрдЪрд▓ (1954) 'рдлрдгीрд╢्рд╡рд░рдиाрде рд░ेрдгु рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдЦिрдд рдкрд╣рд▓ा рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣िрди्рджी рдХा рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै।

Q. рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рд╣िрди्рджी рдоें рдХौрди рд╣ै?

Ans. рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░- рдлрдгीрд╢्рд╡рд░рдиाрде рд░ेрдгु, рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди, рджेрд╡ेंрдж्рд░ рд╕рдд्рдпाрд░्рдеी, рд╢ैрд▓ेрд╢ рдордЯिрдпाрдиी, рд░ाрдорджрд░рд╢ рдоिрд╢्рд░, рд░ाрд╣ी рдоाрд╕ूрдо рд░рдЬ़ा рдЖрджि।

Q. рдоैрд▓ा рдЖँрдЪрд▓ рдХिрд╕рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै?

Ans. рдоैрд▓ा рдЖँрдЪрд▓ рдлрдгीрд╢्рд╡рд░рдиाрде 'рд░ेрдгु' рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै।

рдпे рднी рдкрдв़ें; рдлрдгीрд╢्рд╡рд░рдиाрде 'рд░ेрдгु' рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ 'рдоैрд▓ा рдЖँрдЪрд▓' рдоें рдЖँрдЪрд▓िрдХрддा : Maila Aanchal Me Aanchlikta

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें

0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें (0)
To Top