рд╣िंрджी рдХे рдоूрд░्рдзрди्рдп рдЖрд▓ोрдЪрдХ : рдк्рд░ो. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣

Dr. Mulla Adam Ali
0

This Article Discuss about Indian literary critic, linguist, academician and theoretician Prof. Namvar Singh.

Eminent Hindi Critic: Prof. Namvar Singh

Eminent Hindi Critic: Prof. Namvar Singh

Hindi Ke Prasiddh Alochak Namvar Singh

рд╣िंрджी рдХे рдоूрд░्рдзрди्рдп рдЖрд▓ोрдЪрдХ : рдк्рд░ो. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣

рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╣िंрджी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдХुрд▓ाрдзिрдкрддि рдк्рд░ो. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рд╣िंрджी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХे рд╢िрдЦрд░ рдкुрд░ुрд╖ рд╣ैं। рд▓ेрдЦрдХ рдФрд░ рд╡рдХ्рддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрди्рд╣ें рдЬिрддрдиी рдЦ्рдпाрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ рд╣ै рдЙрддрдиी рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдХो рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рд╣ै। рдк्рд░ो. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдХी рд░рдЪрдиा рдпाрдд्рд░ा рдХा рдХेंрдж्рд░ीрдп рд▓рдХ्рд╖рдг рд╡ाрдж-рд╡िрд╡ाрдж рдФрд░ рд╕ंрд╡ाрдж рд╣ै। рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд▓ेрдЦрдХ рд╕ंрдШ рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдк्рд░ो. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдЕрдкрдиी 80 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдоें рднी рдПрдХ рд╢्рд░ेрд╖्рда рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рддрдеा рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬिрддрдиे рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдФрд░ рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ैं рд╡рд╣ рджूрд╕рд░ों рдХे рд▓िрдП рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдХी рдмाрдд рд╣ै। рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рд╕े рд╕рдд्рд╕ंрдЧ рд╕ुрдЦ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╡्рдпрдХ्рддि рдзрди्рдп рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।

рдмाрдмा рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░-- "рдк्рд░ो. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рд╡ाрдЪिрдХ рдкрд░ंрдкрд░ा рдХे рдЖрдЪाрд░्рдп рд╣ैं।" рдкूрд░्рд╡ рдк्рд░рдзाрди рдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдЪंрдж्рд░рд╢ेрдЦрд░ рдХे рд╡े рдоिрдд्рд░ рд╣ैं। 80 рд╡рд░्рд╖ рдоें рднी рд▓рдХ-рджрдХ рдХुрд░्рддा, рдзोрддी, рдЪрдк्рдкрд▓, рдЪрд╢्рдоा рдзाрд░рдг рдХिрдпे рд╣ुрдП рд╡े рджूрд╕рд░ों рдХे рд▓िрдП рдЖрджрд░्рд╢ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рднूрдзрд░ рдХी рддрд░рд╣ рдз्рдпाрди рдордЧ्рди рд╡े рдКрдкрд░ рд╕े рдЬिрддрдиे рдЧुрдк्рдд рдЧंрднीрд░ рд▓рдЧрддे рд╣ैं рднीрддрд░ рд╕े рдЙрддрдиे рд╣ी рд╕рд░рд▓ рдПрд╡ं рд╣ृрджрдпрд╡ाрди рднी рд╣ैं। рдЗрдирдХे рдмाрд░े рдоें рдЕрдзिрдХांрд╢ рд▓ोрдЧों рдХी рдзाрд░рдгा рд╣ै рдХि "рдк्рд░ो. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдЬिрд╕े рдЪाрд╣ें рдЖрд╕рдоाрди рдоें рдЙрдаा рджें, рдЬिрд╕े рдЪाрд╣ें рд░рд╕ाрддрд▓ рдоें рдкрд╣ुँрдЪा рджें।" рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рддंрдд्рд░ рдХी рдмाрд░ीрдХिрдпों рд╕े рднрд▓ि-рднाँрддि рдкрд░िрдЪिрдд рд╡े рд╣िंрджी рдХे рдк्рд░рдЦрд░ рдФрд░ рд╡िрд╡ाрджाрд╕्рдкрдж рдЖрд▓ोрдЪрдХ рд╣ैं। рдЬрд▓рддी рдорд╢ाрд▓ рд╕े рд▓рдЧрдиेрд╡ाрд▓े рд╡े рдЕрд░ूрдг рдЖрджिрдд्рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ "рд╣िंрджी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХे рдк्рд░рдХ्рд╖ेрдкाрд╕्рдд्рд░ рдкुрд░ुрд╖ рд╣ैं।"

рдпे рднी рдкрдв़ें; рд▓ोрдХрд╣ृрджрдп рдХे рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрдкрдХ рдЖрдЪाрд░्рдп рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓

рдЙрдирдХे рдоिрдд्рд░ों рдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि рдк्рд░ो. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдХो рдпा рддो рдкाрди рдФрд░ рдЦैрдиी рдХा рдирд╢ा рд╣ै рдпा рдлिрд░ рдкुрд╕्рддрдХों рдХा। рдирд╣ीं рдкрдв़ें рддो рд╡े рд░рд╣ рдирд╣ीं рд╕рдХрддे। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдпेрддрд░ рдЧ्рд░ंрдеों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╡े рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рдХी рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдПँ рднी рдкрдв़рддे рд╣ैं।

'рдЖрд▓ोрдЪрдиा' рдд्рд░ैрдоाрд╕िрдХ рдкрдд्рд░िрдХा рдХे рдк्рд░рдзाрди рд╕ंрдкाрджрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें, рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдЖрдЪाрд░्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрд╢ рднрд░ рдоें рд╡िрдЦ्рдпाрдд рдк्рд░ो. рд╕िंрд╣ рдХा рдЬрди्рдо 28 рдЬुрд▓ाрдИ рд╕рди् 1927 рдИ. рдоें рдмрдиाрд░рд╕ рдЬिрд▓े рдХे рдЬीрдпрдирдкुрд░ рдиाрдордХ рдЧाँрд╡ рдХे рдПрдХ рдХृрд╖рдХ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рд╣ुрдЖ। рдЗрдирдХी рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЕрдкрдиे рдЧाँрд╡ рдоें рдФрд░ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХрдоाрд▓рдкुрд░ рдоें рд╣ुрдИ। рд╣ाрдИрд╕्рдХूрд▓ рдФрд░ рдЗंрдЯрд░рдоीрдбिрдПрдЯ рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдмрдиाрд░рд╕ рд╕े рдЙрдд्рддीрд░्рдг рдХी। рдХाрд╢ी рд╣िंрджू рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рдиाрддрдХ, рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рддрдеा рдкी.рдПрдЪ.рдбी. рдХी рдЙрдкाрдзिрдпाँ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी। рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдпे рдмрдб़े рдоेрдзाрд╡ी рдЫाрдд्рд░ рдеे।

рдЕрдм рддрдХ рдк्рд░ो. рд╕िंрд╣ рдЬी рдХी рдиिрдо्рди рдХृрддिрдпाँ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ैं--

(1) рдмрдХुрд▓рдо рдЦुрдж (рдиिрдмंрдз рд╕ंрдЧ्рд░рд╣) 1951, (2) рд╣िंрджी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдЕрдкрдн्рд░ंрд╢ рдХा рдпोрдЧрджाрди (рд▓рдШु рд╢ोрдз рдк्рд░рдмंрдз) 1952, (3) рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ (рдЖрд▓ोрдЪрдиा- рдд्рдордХ рдЧ्рд░ंрде) 1954, (4) рдЫाрдпाрд╡ाрдж (рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдЧ्рд░ंрде) 1955, (5) рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рд░ाрд╕ो рдХी рднाрд╖ा (рд╢ोрдз рдЧ्рд░ंрде) 1956, (6) рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рдЖрд▓ोрдЪрдиा (рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдЧ्рд░ंрде) 1957, (7) рдХрд╣ाрдиी : рдирдИ рдХрд╣ाрдиी (рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдЧ्рд░ंрде) 1966, (8) рдХрд╡िрддा рдХे рдирдпे рдк्рд░рддिрдоाрди 1968, (9) рджूрд╕рд░ी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХी рдЦोрдЬ 1982, (10) рд╡ाрдж-рд╡िрд╡ाрдж-рд╕ंрд╡ाрдж 1989, (11) рдХрд╣рдиा рди рд╣ोрдЧा (рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ों рдХा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣) 1965, (12) рдЖрд▓ोрдЪрдХ рдХे рдоुрдЦ рд╕े (рдк्рд░ो. рд╕िंрд╣ рдХे рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрдиों рдХा рд╕ंрдХрд▓рди) 2005, (13) рдХाрд╢ी рдХे рдиाрдо 2006 рдЖрджि।

рдмрд╣ुрдоुрдЦी рдк्рд░рддिрднा рдХे рдзрдиी рдЖрдЪाрд░्рдп рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдПрдХ рдХрд╡ि рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдЬाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं। рдЙрдирдХी рд╕्рд╡рдпं рдХी рдЕрдиुрднूрддिрдпाँ рд╣ी, рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдЕрдиुрдЧुंрдЬिрдд рд╣ुрдИ рд╣ैं। 'рджूрд╕рд░ी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХी рдЦोрдЬ' рдоें рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рдЧुрд░ु рдЖрдЪाрд░्рдп рд╣рдЬाрд░ी рдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдХे рдЪिंрддрди рдФрд░ рд╕ृрдЬрди рдХी рдоौрд▓िрдХрддा рдХो рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдЖрд▓ोрдЪрдХों рдХी рджृрд╖्рдЯि рдоें рдк्рд░ो. рд╕िंрд╣ рдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рд░्рдЬрдиाрдд्рдордХ рд╣ै।

рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдХृрдд 'рдХрд╣ाрдиी: рдирдИ рдХрд╣ाрдиी' рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХी рд╡рд╣ рдкрд╣рд▓ी рдХृрддि рд╣ै рдЬिрд╕рдиे рдХрд╣ाрдиी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХो рдПрдХ рд╕्рддрд░ рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рд╣ै। 'рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рдЖрд▓ोрдЪрдиा' рд╡िрдЪाрд░ाрдд्рдордХ рд▓ेрдЦों рдХा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै। 'рдЫाрдпाрд╡ाрдж' рдк्рд░ो. рд╕िंрд╣ рдХी рдЖрд▓ोрдЪрдХीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХा рд╢्рд░ेрд╖्рдарддрдо рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдпрд╣ рд╣िंрджी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХृрддि рд╣ै। 'рдХрд╡िрддा рдХे рдирдП рдк्рд░рддिрдоाрди' рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоुрдХ्рддिрдмोрдз рдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдХे рдмрд╣ाрдиे рд╕्рд╡ाрддंрдд्рд░्рдпोрдд्рддрд░ рдордз्рдпрд╡рд░्рдЧ рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЙрдкрд╕्рдеिрддि, рдЕंрддрд░्рд╡िрд░ोрдзों рдПрд╡ं рдЕрднिрдк्рд░ाрдпों рдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡िрдорд░्рд╢ рдХे рджाрдпрд░े рдоें рд▓ाрдпा рд╣ै।

рдпे рднी рдкрдв़ें; рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी : рдЧрдж्рдп рдПрдХ рдЕрд╡рд▓ोрдХрди

рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╢्рд░ी рднрдЧрд╡ाрди рд╕िंрд╣ рдЬी рдХी рдиिрдо्рди рдмाрддें рд╡िрдЪाрд░рдгीрдп рд╣ैं-- "рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рд╕े рд╕рд╣рдордд рд╣ोрдиा рдХрдаिрди рд╣ै, рдЕрд╕рд╣рдордд рд╣ोрдиा рдЦрддрд░рдиाрдХ рдФрд░ рдЙрдирдкрд░ рд▓िрдЦрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдПрдХ рдРрд╕े рддिрд▓рд╕्рдо рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рд╣ै рдЬो рдЗрддрдиा рдЦुрд▓ा рд╣ो рдХि рдЙрд╕рдХी рджीрд╡ाрд░ें рднी рджрд░рд╡ाрдЬे рдХा рдн्рд░рдо рдкैрджा рдХрд░ рдФрд░ рдиिрдХрдЯ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдкрд░ рджрд░рд╡ाрдЬे рджीрд╡ाрд░ों рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрдП।"¹

рдкрд╣рд▓े рдХाрд╢ी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╕ाрдЧрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп (рдо.рдк्рд░.) рдоें рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХाрд░्рдп рдХिрдпा। рддрдд्рдкрд╢्рдЪाрдд 1970 рдИ. рдоें рдЬोрдзрдкुрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рдПрд╡ं рд╡िрднाрдЧाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдиिрдпुрдХ्рдд рд╣ुрдП। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╡े рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп (рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी) рдХे рдЖрдЪाрд░्рдп рдмрдиे।

рдк्рд░ो. рд╕िंрд╣ рдк्рд░рдЧрддिрд╡ाрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं। рдЙрдирдХा рд╕ंрдмंрдз рднाрд░рддीрдп рдХрдо्рдпुрдиिрд╕्рдЯ рдкाрд░्рдЯी рд╕े рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕рди् 1959 рдИ. рдоें рднाрд░рддीрдп рдХрдо्рдпुрдиिрд╕्рдЯ рдкाрд░्рдЯी рд╕े рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ рд╣ोрдХрд░ рдЪрдХिрдпा- рдЪंрджौрд▓ी рд▓ोрдХ рд╕рднा рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрдЧ рд▓िрдпा। рдХिंрддु рдЙрди्рд╣ें рд╕рдлрд▓рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХी। рдЗрд╕ рдЪुрдиाрд╡ рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдЙрди्рд╣ें рдХाрд╢ी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рдЕрдз्рдпाрдкрдХीрдп рдиौрдХрд░ी рд╕े рдЕрд▓рд╡िрджा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा। рдоाрд░्рдХ्рд╕рд╡ाрджी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХे рдкрдХ्рд╖рдзрд░ рдЖрдк рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╕ाрдо्рдпрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХे рдмुрдж्рдзिрдЬीрд╡िрдпों рдХे рдЕрдЧुрдЖ рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं। рдк्рд░ो. рд╕िंрд╣ рдЬी рд╕рди् 1965 рдИ. рдоें 'рдЬрдирдпुрдЧ' рдХे рд╕ंрдкाрджрдХ рдеे, рдХुрдЫ рд╡рд░्рд╖ рдмाрдж рд░ाрдЬрдХрдорд▓ рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рдеे। рд╕рди् 1974 рдИ. рдоें рдХрди्рд╣ैрдпाрд▓ाрд▓ рдоाрдгिрдХрд▓ाрд▓ рдоुंрд╢ी рд╣िंрджी рд╡िрдж्рдпाрдкीрда рдЖрдЧрд░ा рдХे рдиिрджेрд╢рдХ рдеे। рд╕рди् 1993 - 1996 рдИ. рддрдХ рд░ाрдЬा рд░ाрдо рдоोрд╣рди рд░ाрдп рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рдлाрдЙंрдбेрд╢рди рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд░рд╣े।

80 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдк्рд░ो. рд╕िंрд╣ рд▓рдЧाрддाрд░ рдЪрд░्рдЪा рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैं। рджेрд╢ рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рджा рд╣ँрд╕рддे рд╣ुрдП рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░ो. рд╕िंрд╣ рдЬी рдПрдХ рдоूрд░्рдзрди्рдп рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं। рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдмुрдж्рдзिрдЬीрд╡ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдЖрдкрдХो рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЕрдкрдиा рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╕рдо्рдоाрди 'рднाрд░рдд рднाрд░рддी' рд╕े рдирд╡ाрдЬा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ी рд╕рди् 1971 рдИ. рдоें 'рдХрд╡िрддा рдХे рдирдпे рдк्рд░рддिрдоाрди' рдкрд░ рдЖрдкрдХो рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी рдХा рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЗрд╕ рдмीрдЪ рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрди्рд╣ें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рд╣िंрджी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдХुрд▓ाрдзिрдкрддि рдордиोрдиीрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЬो рд╣िंрджी рдк्рд░ेрдоिрдпों рдХे рд▓िрдП рдЧрд░्рд╡ рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдк्рд░ो. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рд╣िंрджी рдХे рдоूрд░्рдзрди्рдп рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рд╣ैं рдФрд░ рд╣िंрджी рдХे рдЕрдд्рдпंрдд рд╕ुрдкрдаिрдд рдЖрд▓ोрдЪрдХ рд╣ैं। рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╣िंрджी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдоें рдЙрдирдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкрд╣рдЪाрди рдЙрдирдХी рдЖрд▓ोрдЪрдХीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХे рдХाрд░рдг рд╣ै।

рд╕ंрджрд░्рдн;

1. рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣ - рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рджूрд╕рд░ी рдкрд░ंрдкрд░ा, рд╕ंрдкाрджрдХ рдХрдорд▓ा рдк्рд░рд╕ाрдж, рд╕ुрдзीрд░ рд░ंрдЬрди рд╕िंрд╣, рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рд╢рд░्рдоा, рдкृ.рд╕ं. 190.

рд╢्рд░ी рдЧोрд░рдЦ рдиाрде рддिрд╡ाрд░ी

рдпे рднी рдкрдв़ें; рднाрд╖ा - рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें

0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें (0)
To Top