рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЧोрджाрди
рдХृрд╖рдХ : рдПрдХ рдд्рд░ाрд╕рджीрдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди
рдкूрдирдо рд╕िंрд╣
рднाрд░рдд рд╡ैрджिрдХрдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рдХृрд╖ि рдк्рд░рдзाрди рджेрд╢ рд░рд╣ा рд╣ै। рднाрд░рдд рдХी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХृрд╖ि рдкрд░ рд╣ी рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рд╣рдоाрд░ा рднाрд░рдд рдЧांрд╡ों рдХा рджेрд╢ рд╣ै рдЬिрд╕рдХी 70% рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдЧांрд╡ рдоें рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЬिрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХृрд╖ि рд╣ै। рджेрд╢ рдХे рдХिрд╕ाрди рдХो рд╣рдо рдЕрди्рдирджाрддा, рдзрд░рддीрдкुрдд्рд░, рднाрдЧ्рдпрд╡िрдзाрддा, рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рд░ीреЭ рддрдеा рди рдЬाрдиे рдХिрди-рдХिрди рдиाрдоों рд╕े рдкुрдХाрд░рддे рд╣ैं। рд╣рдоाрд░ा рдкेрдЯ рднी рдЗрди्рд╣ीं рдЕрди्рдирджाрддाрдУं рдХे рдЕрдиाрдЬ рд╕े рд╣ी рднрд░рддा рд╣ै। рдХिрд╕ाрди рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдХी рдЖрди рдмाрди рд╢ाрди рд╣ै। рдЬो рдзрд░рддी рдХा рд╕ीрдиा рдЪीрд░рдХрд░ рдЙрдЧाрддा рд╣ै।рдЬो рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЖрдкрджाрдУं рдмाрдв़, рдЖंрдзी, рддूрдлाрди,рдУрд▓ा,рд╕ूрдЦा рдЖрджि рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рддा рд╣ै। рдаंрдвी, рдЧрд░्рдоी, рдмрд░рд╕ाрдд рддीрдиों рдоौрд╕рдо рдоें рддрди рдХрд░ рдЦрдб़ा рд░рд╣рддा рд╣ै, рдХिंрддु рджुрд░्рднाрдЧ्рдп рд╣ै рдХिрд╕ाрди рдЕрднी рднी рдЙрдкेрдХ्рд╖िрдд рдЬीрд╡рди рдЬी рд░рд╣ा рд╣ै। рдЖрдЬ рд╣рдЬाрд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдХिрд╕ाрди рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।рдЬो рдХिрд╕ाрди рдЕрди्рди рдкैрджा рдХрд░рддा рд╣ै рд╡рд╣ी рджो рд╡рдХ्рдд рдХी рд░ोрдЯी рдХे рд▓िрдП рднूрдЦा рд╕ो рд░рд╣ा рд╣ै।
рд╣िंрджी рдоें рдЬрдм рднी рдХिрд╕ाрди рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ोрддा рд╣ै।рддрдм рд╣рдоाрд░े рдЬेрд╣рди рдоें 'рдк्рд░ेрдордЪंрдж' рдХे 'рдЧोрджाрди' рдХे рд╣ोрд░ी рдХी рдЫрд╡ि рд╕ाрдордиे рдЖ рдЬाрддी рд╣ै। рдЬो рд╣ाрд▓ рд╣ोрд░ी рдХा рдеा рд╡рд╣ी рд╣ाрд▓ рдЖрдЬ рднी рдХिрд╕ाрдиों рдХा рд╣ै। рд╕рдордп рддो рдмрджрд▓ा рдкрд░ рдХिрд╕ाрдиों рдХी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпां рд╡ैрд╕ी рдХी рд╡ैрд╕ी рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рдХैрд╕ी рд╡िрдбंрдмрдиा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ाрди рдЕрдкрдиे рдЦेрддों рдоें рдЕрди्рди рдЙрдЧाрдХрд░ рд╕ंрдкूрд░्рдг рджेрд╢ рдХा рдкेрдЯ рднрд░рддा рд╣ै। рд╡рд╣ी рдХिрд╕ाрди рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдкрд░िрд╡ाрд░ рднूрдЦा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдЗрд╕ рджुрд░्рджрд╢ा рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे 'рдЧोрджाрди' рдоें рд╣ोрд░ी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕ाрдордиे рд░рдЦा рд╣ै -"рд╣ोрд░ी рдХी рдлрд╕рд▓ рд╕ाрд░ी рдХी рд╕ाрд░ी рдбाँреЬ рд╣ो рдЪुрдХी рдеी рдмैрд╕ाрдЦ рддो рдХिрд╕ी рддрд░рд╣ рдХрдЯा, рдордЧрд░ рдЬेрда рд▓рдЧрддे-рд▓рдЧрддे рдШрд░ рдоें рдЕрдиाрдЬ рдХा рдПрдХ рджाрдиा рд░рд╣ा। рдкाँрдЪ-рдкाँрдЪ рдкेрдЯ рдЦाрдиे рд╡ाрд▓े рдФрд░ рдШрд░ рдоें рдЕрдиाрдЬ рдирджाрд░рдж। рджोрдиों рдЬूрди рдиा рдоिрд▓े рдПрдХ рдЬूрди рддो рдоिрд▓рдиा рд╣ी рдЪाрд╣िрдП। рднрд░рдкेрдЯ рди рдоिрд▓े рдЖрдзा рдкेрдЯ рддो рдоिрд▓े рдирд╣ीं рдиिрд░ाрд╣ाрд░ рдХोрдИ рдХै рджिрди рддрдХ рд░рд╣ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрдзाрд░ рд▓ें рддो рдХिрд╕рд╕े? рдЧाँрд╡ рдХे рдЫोрдЯे рдмреЬे рдорд╣ाрдЬрдиों рд╕े рддो рдоुँрд╣ рдЪुрд░ाрдиा рдкреЬрддा рд╣ै।рдордЬूрд░ी рднी рдХрд░ें рддो рдХिрд╕рдХी ?।"1
рдпрд╣ рдХрдеा рд╣ोрд░ी рдмрд╕ рдХी рдирд╣ीं рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕рдХे рдЬैрд╕े рд╕рднी рдХिрд╕ाрдиों рдХी рд╣ै।
рдХृрд╖рдХ рдЕрдкрдиा рдЦूрди рдкрд╕ीрдиा рдПрдХ рдХрд░рдХे рдЕрди्рди рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рддा рд╣ै।рдаंрдбी, рдЧрд░्рдоी, рдмрд░рд╕ाрдд рдХी рдкрд░рд╡ाрд╣ рдХिрдП рдмрдЧैрд░ рд╡рд╣ рдХृрд╖ि рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै, рдХिंрддु рдЙрд╕рдХे рдоेрд╣рдирдд рдХी рдХрдоाрдИ рдЦेрдд рдЦрд▓िрд╣ाрдиों рд╕े рдШрд░ рддрдХ рдирд╣ीं рдкрд╣ुंрдЪрддी рдмीрдЪ рдоें рд╣ी рдЬрдоींрджाрд░, рдкрдЯрд╡ाрд░ी, рдорд╣ाрдЬрди, рдкुрд▓िрд╕, рдкूंрдЬीрдкрддिрдпों, рдХे рджाрдирд╡ी рдкंрдЬे рдЙрдирдХे рдЦूрди рдкрд╕ीрдиे рдХी рдХрдоाрдИ рдХो рдЫीрди рд▓ेрддे рд╣ैं।рдпрд╣ी рдирд╣ीं рдЛрдг рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЕрдкрдиे рдмрдЪ्рдЪों рдХा рдкेрдЯ рдХाрдЯрдХрд░ рджूрдз, рджрд╣ी, рдШी рднी рдмेрдЪрдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрд░ुрдг рд╕्рдеिрддि рдХो рд░ाрдордзाрд░ी рд╕िंрд╣ рджिрдирдХрд░ рдХी рдХрд╡िрддा 'рдХрд╡िрддा рдХी рдкुрдХाрд░' рдоें рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै-
рдЛрдг рд╢ोрдзрди рдХे рд▓िрдП, рджूрдз рдШी рдмेंрдЪ рдзрди рдЬोрдб़ेंрдЧे।
рдмूंрдж-рдмूंрдж рдмेрдЪेंрдЧे рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдЫोрдб़ेंрдЧे।।"2
рдЖрдЬ рднी рднाрд░рддीрдп рдХृрд╖рдХ рдХा рдЬीрд╡рди рдмрд╣ुрдд рд╣ी рджрд░िрдж्рд░, рдХрд░ूंрдгा, рдЛрдгрдЧ्рд░рд╕्рдд рддрдеा рдЕрд╕рд╣ाрдп рдХрд╖्рдЯों рд╕े рднрд░ा рдкрдб़ा рд╣ै। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдЬрдм рдХिрд╕ाрди рдХो рдЕрдкрдиे рдЕрди्рди рдХा рдХрдо рдоूрд▓्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै рддो рд╡рд╣ рдЛрдг рдоें рджрдм рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।
рдЖрдЬ рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд╕ाрдордиे рдЕрд╢िрдХ्рд╖ा, рдЧрд░ीрдмी,рднुрдЦрдорд░ी,рдЛрдг рдПрд╡ं рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдЬैрд╕ी рдЕрдиेрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдПं рдЦрдб़ी рд╣ै। рдЬिрд╕рдХा рдХोрдИ рдиिрджाрди рдирд╣ीं рд╣ो рдкा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬो рдХिрд╕ाрди рдЦेрддों рдоें рд╣рд▓ рдЪрд▓ाрддा рд╣ै рд╡рд╣ी рдЕрдкрдиी рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╣рд▓ рдиिрдХाрд▓ рдирд╣ीं рдкा рд░рд╣ा рд╣ै। рдХिрд╕ाрдиों рдХा рджिрди рдк्рд░рддिрджिрди рд╣рддाрд╢ рд╣ोрдХрд░ рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХрд░рдиा рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓िрдП рдЪिंрддा рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै। рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХिрд╕ाрди рдХिрд╕ рдордЬрдмूрд░ी рдоें рдХрд░рддा рд╣ै рдпрд╣ рдЧрдо्рднीрд░рддा рд╕े рд╕ोрдЪрдиे рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै। 'рдлाँрд╕' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╕ंрдЬीрд╡ рдиे рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि -"рд╕рдмрдХा рдкेрдЯ рднрд░рдиे рдФрд░ рддрди рдврдХрдиे рд╡ाрд▓े рджेрд╢ рдХे рд▓ाрдЦों рдХिрд╕ाрдиों рдФрд░ рдЙрдирдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो рдЬिрдирдХी рд╣рдд्рдпा рдпा рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХो рд╣рдо рд░ोрдХ рди рдкा рд░рд╣े рд╣ैं।"3
рдХिрд╕ाрдиों рдХी рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдмрдб़ी рд╕рдорд╕्рдпा рдХрд░्рдЬ рд╣। рд╡рд╣ рдХрд░्рдЬ рд▓ेрдХрд░ рдЕрдкрдиा рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЪрд▓ाрддे рд╣ैं। рдЦाрдж, рдмीрдЬ, рд╕िंрдЪाрдИ, рдЯ्рд░ैрдХ्рдЯрд░, рд╣рд▓ рдЖрджि рд╕рднी рдХрд░्рдЬ рд╕ाрд╣ूрдХाрд░ों рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╣ी рдЦрд░ीрджрддे рд╣ैं। рддрдеा рдмाрдж рдоें рд╕ाрд╣ूрдХाрд░ рдм्рдпाрдЬ рд╕рд╣िрдд рдЕрдкрдиा рдкैрд╕ा рд╡рд╕ूрд▓рддे рд╣ैं। рдорд╣ाрдЬрдиों рд╕े рдоिрд▓े рдЛрдгों рдиे рд▓ाрдЦों рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдмेрдШрд░ рдмрдиा рджिрдпा рд╣ै। рдХिрд╕ाрди рдХрд░्рдЬ рдирд╣ीं рджे рдкाрддा рд╣ै рддो рд╡рд╣ рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдЬैрд╕ा рдХрджрдо рдЙрдаा рд▓ेрддा рд╣ै। рдХрднी-рдХрднी рддो рдХिрд╕ाрди рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рдЕрдкрдиे рд╕ंрдкूрд░्рдг рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХрд░ рд▓ेрддा рд╣ै। рдЬो рдХि рдПрдХ рдЪिंрддрдиीрдп рд╡िрд╖рдп рд╣ै। 'рдлाँрд╕' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдЗрд╕рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै- "рдЗрд╕ рджेрд╢ рдХा рдХिрд╕ाрди рдХрд░्рдЬ рдоें рдЬрди्рдо рд▓ेрддा рд╣ै, рдХрд░्рдЬ рдоें рд╣ी рдЬीрддा рд╣ै, рдХрд░्рдЬ рдоें рд╣ी рдорд░ рдЬाрддा рд╣ै।"4
рднाрд░рддीрдп рдХिрд╕ाрди рдХрднी рдк्рд░рдХृрддि рдХी рдоाрд░ рдЭेрд▓рддा рд╣ै рддो рдХрднी рд░ाрдЬрдиेрддाрдУं рдХी। рдЬрдм рдлрд╕рд▓ рддैрдпाрд░ рд╣ोрддी рд╣ै рддрдм рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рдУрд▓ाрд╡ृрд╖्рдЯि рд╕े рдлрд╕рд▓ рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдХिрд╕ाрдиों рдХा рдмрд╣ुрдд рдиुрдХрд╕ाрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрд╕рдХी рднрд░рдкाрдИ рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддी।рдЬрдм рдЛрдг рджेрдиे рдХी рдмाрд░ी рдЖрддी рд╣ै рддो рд╕рд░рдХाрд░ рдпा рддो рдкрд▓्рд▓ा рдЭाрдб़ рд▓ेрддी рд╣ै рдпा рдХुрдЫ рдкैрд╕े рджेрдХрд░ рд╡ाрд╣рд╡ाрд╣ी рд▓ूрдЯी рд╣ै। рдЬो рдХि рд╣рдХीрдХрдд рдХुрдЫ рдФрд░ рд╣ी рд╣ै। 'рдкंрдХрдЬ рд╕ुрдмीрд░' рдиे 'рдЕрдХाрд▓ рдоें рдЙрдд्рд╕рд╡' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдХि -"рдпрд╣ рджुрдиिрдпा рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдХृрд╖ि рдЖрдзाрд░िрдд рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ै। рдЬिрд╕рдоें рд╣рд░ рдХोрдИ рдХिрд╕ाрди рдХे рдкैрд╕े рдХा рдЕрдп्рдпाрд╢ी рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕рд░рдХाрд░ рдХрд╣рддी рд╣ै рд╕рдм्рд╕िрдбी рдмांрдЯ рд░рд╣ी рд╣ै рдЬрдмрдХि рд╣рдХीрдХрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рди्рдпूрдирддрдо рд╕рдорд░्рдерди рдоूрд▓्рдп рдХे рдЖंрдХрдб़े рдоें рдЙрд▓рдЭा рдХिрд╕ाрди рддो рдЕрдкрдиी рдЬेрдм рд╕े рдмांрдЯ рд░рд╣ा рд╣ै рд╕рдмрдХो рд╕рдм्рд╕िрдбी ।рдпрджि рдЪाрд▓ीрд╕ рд╕ाрд▓ рдоें рд╕ोрдиा рдЪाрд▓ीрд╕ рдЧुрдиा рдмрдв़ рдЧрдпा рддो рдЧेрд╣ूं рднी рдЖрдЬ рдЪाрд░ рд╣рдЬाрд░ рдХे рд╕рдорд░्рдерди рдоूрд▓्рдп рдоें рд╣ोрдиा рдеा рдЬो рдЖрдЬ рд╣ै рдкрди्рдж्рд░рд╣ рд╕ौ।рдорддрд▓рдм рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╣рд░ рдПрдХ рдХ्рд╡िंрдЯрд▓ рдкрд░ рдвाрдИ рд╣рдЬाрд░ рд░ुрдкрдпे рдХिрд╕ाрди рдХी рдЬेрдм рд╕े рд╕рдм्рд╕िрдбी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।"5
70 рд╕ाрд▓ рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдоे рд╡िрдХाрд╕ рддो рдмрд╣ुрдд рд╣ुрдЖ рдкрд░ рдХिрд╕ाрди рд╡рд╣ीं рдХा рд╡рд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा। рдЬрд╣ां рдкрд╣рд▓े рдеा। рдЙрд╕рдХा рд╣्рд░рджрдп рдЖрдЬ рднी рднूрдЦा рдк्рдпाрд╕ा рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдХा рдХिрд╕ाрди рдмेрдЪैрди рд╣ै, рдЙрджाрд╕ рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдЕंрдзрдХाрд░рдордп рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдк्рд░рддि рдиिрд░ाрд╢ рд╣ै। рдХिрд╕ाрди рд╕ाрд░ी рдкूंрдЬी рд▓рдЧाрдХрд░ рд▓рдЧрди рд╕े рдЦेрддी рдХрд░рддा рд╣ै рдкрд░ рднрд░ोрд╕ा рдирд╣ीं рд░рд╣рддा рдХी рдЦेрддी рд╣ोрдЧी рдпा рдирд╣ीं-
рд╣ॄрджрдп рдХे рджाрдиे рддो рдЙрд╕рдиे рдмिрдЦेрд░ рджिрдП рд╣ैं
рдордЧрд░ рдлрд╕рд▓ рдЙрдЧेрдЧी рдпा рдирд╣ीं рдпрд╣ рд░рд╣рд╕्рдп
рд╡рд╣ рд░рд╣рд╕्рдп рдирд╣ीं рдЬाрдирддा।"6
рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ाрдиों рдХो рд╕рдмрд╕े рдзрдиी рдоाрдирддे рдеे рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рд▓ाрдЧрдд рдХрдо рджेрддे рдФрд░ рдЛрдг рднी рдХिрд╕ाрдиों рдкрд░ рд▓ाрдж рджेрддे рдеे ।рднाрд░рдд рдХा рд╡рд╣ी рдХिрд╕ाрди рд╕ुрдЦी рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рдкाрд╕ рдиौрдХрд░ी, рдмिрдЬрдиेрд╕ рдпा рдЕрди्рдп рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рд╕े рдЖрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬो рдоाрдд्рд░ рдХृрд╖ि рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд░рд╣рддे рд╣ैं рдЙрдирдХी рд╕्рдеिрддि рдмрджрддрд░ рд╣ै рдЬिрд╕े рджेрдЦ рд╕्рд╡рдпं рджрд░िрдж्рд░рддा рдбрд░рддी рд╣ै-
"рдЕंрдХिрдд рд╣ै рдХृрд╖рдХों рджृрдЧ рдоें рддेрд░ी рдиिрдаुрд░ рдиिрд╢ाрдиी
рджुрдЦिрдпों рдХी рдХुрдЯिрдпा рд░ो рд░ो рдХрд╣рддी рддेрд░ी рдордирдоाрдиी
рдУ рддेрд░ा рджृрдЧ - рдордж рдпрд╣ рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдХ्рдпा рди рдЦूрди рдмेрдХрд╕ рдХा
рдмोрд▓, рдмोрд▓ рдХ्рдпों рд▓рдЬा рд░рд╣ी, рдУ рдХृрд╖рдХ рдоेрдШ рдХी рд░ाрдиी।"7
рдХिрд╕ाрди рдХी рджрдпрдиीрдп рджрд╢ा рдХो рджेрдЦрдиे рд╡ाрд▓ा рдХोрдИ рдирд╣ीं рд╣ै।рдХिрд╕ाрди рдХिрддрдиा рднी рдЧрд░ीрдм рдХ्рдпों рди рд╣ो рдЙрд╕े рд╕рд░рдХाрд░ी рдЖंрдХреЬे рдоें рдЕрдоीрд░ рд╣ी рджिрдЦाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЖрдд्рдорддृрдк्рддि, рджूрд╕рд░ों рдХा рдкेрдЯ рднрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ाрди рджिрди-рд░ाрдд рдХреЬी рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХрд░рддा рд╣ै। рддрдм рдЬाрдХрд░ рдЕрди्рди рдкैрджा рд╣ोрддा рд╣ै।рдЬूрди рдХी рдЧрд░्рдоी рд╣ो,рдмрд░рд╕ाрдд рд╣ो рдпा рдкूрд╕ рдХी рд░ाрдд рдХिрд╕ाрди рдХोрд▓्рд╣ू рдХे рдмैрд▓ рдХी рддрд░рд╣ рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрд╕े рдХрднी рднी рдЖрд░ाрдо рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा। рддрдм рднी рдЙрд╕े рд░ोрдЯी, рдХрдкреЬा рдЬुрдЯाрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рдерддा рд╣ी рд░рд╣рддी рд╣ै рдЙрд╕рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै рдЕрдиाрдЬ рдХी рдХрдо рдХीрдордд।--
рдЬेрда рд╣ो рдХि рдкूрд╕ рд╣рдоाрд░े рдХृрд╖рдХों рдХो рдЖрд░ाрдо рдирд╣ीं рд╣ै
рдЫुрдЯे рдмैрд▓ рд╕े рд╕ंрдЧ, рдХрднी рдЬीрд╡рди рдоे рдРрд╕ा рдпाрди рдирд╣ीं рд╣ै।"8
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рд╡िрд╡ेрдЪрдиों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ाрдиों рдХी рд╕्рдеिрддिрдпाँ рд╕ुрдзрд░рдиे рдХी рдмрдЬाрдп рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдмिрдЧреЬ рдЧрдпी рд╣ैं।рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдЕрдиाрдЬ рдХा рдЙрдЪिрдд рдоूрд▓्рдп рдоिрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП।рдЬिрд╕рд╕े рдХि рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдоे рднी рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдП। рд╣рдо рдХिрддрдиे рднी рдоॉрд░्рдбрди рдХ्рдпों рди рд╣ो рдЬाрдПं рдкрд░ рд░ोрдЯी рдЧूрдЧрд▓ рд╕े рдбाрдЙрдирд▓ोрдб рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ рднी рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдЦेрдд рд╕े рд╣ी рдЖрдПрдЧी।
рд╕ंрджрд░्рдн рд╕ूрдЪी;
1 рдк्рд░ेрдордЪंрдж -рдЧोрджाрди рдкृ.132
2 рд░ाрдордзाрд░ी рд╕िंрд╣ рджिрдирдХрд░ -рд░ेрдгुрдХा (рдХрд╡िрддा рдХी рдкुрдХाрд░)рдкृ.16
3 рд╕ंрдЬीрд╡ -рдлाँрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдкृ. 17
4 рд╡рд╣ी рдкृ. 15
5 рдкंрдХрдЬ рд╕ुрдмीрд░ -рдЕрдХाрд▓ рдоें рдЙрдд्рд╕рд╡ рдкृ. 42
6 рджिрдирдХрд░ -рд░рд╕рд╡ंрддी рдкृ. 19
7 рджिрдирдХрд░ -рд╣ुँрдХाрд░ рдкृ. 22
8 рд╢्рд░ीрдзрд░ рдкांрдбेрдп - рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдкृ.509
рдкूрдирдо рд╕िंрд╣
рдЕрд╕िрд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░
рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧ, рд╣िрди्рджू рдХрди्рдпा рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп,
рд╕ीрддाрдкुрд░ (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢)
рдпे рднी рдкрдв़ें;
✓ Godan by Munshi Premchand : рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЧोрджाрди PDF