Hindi in Administration
рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рд╣िрди्рджी
рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рдЕрд░्рде рдХो рд╕рдордЭрдиा рд╣ो рддो рд╣рдоें рдпрд╣ рдЬाрдирдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдЦंрдб рдХे рд░ूрдк рдоें 'рдк्рд░рд╢ाрд╕рди' рд╢ाрд╕рди рдзाрддु рдоें 'рдк्рд░' рдЙрдкрд╕рд░्рдЧ рд▓рдЧाрдиे рд╕े рдмрдирддा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै, рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рд░ीрддि рд╕े рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиा।
рдХोрд╢рдХाрд░ рдбॉ. рд╣рд░рджेрд╡ рдмाрд╣рд░ी рдХे рд╢рдм्рджрдХोрд╢ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै "рдирдЧрд░ рд╕ंрд╕्рдеा рдЖрджि рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХो рдХाрд░्рдп рд░ूрдк рджेрдиा।"¹ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдЗрд╕े Administration рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рджो рд╢рдм्рджों Ad+Ministration рд╕े рдмрдиा рд╣ै। рдпाрдиी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рдиा рдпा рдХाрд░्рдпों рдХी рджेрдЦрднाрд▓ рдХрд░рдиा।
рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдбॉ. рд╣рд░рджेрд╡ рдмाрд╣рд░ी рдиे 'рд╣िंрджी' рдХा рдЕрд░्рде "рд╣िंрдж рдпा рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХी рднाрд╖ा, рднाрд░рдд рд╡рд░्рд╖ рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा (рдЬैрд╕े-рд╣िंрджी рдХा рд╕рдо्рдоाрди рдХрд░рдиा рд╣рдо рд╕рдмрдХा рдиैрддिрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╣ै)।"²
рд╡िрд╖рдпाрдиुрд╕ाрд░ 'рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рд╣िंрджी' рдпाрдиी рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рджोрдиों 'рдк्рд░рд╢ाрд╕рди' рдФрд░ 'рд╣िंрджी' рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рджेрдЦें рддो рд░ाрдЬ्рдп рдпा рдХिрд╕ी рд╕ंрд╕्рдеा рдХी рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдиीрддिрдпों рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рднी рдХाрд░्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖрддे рд╣ैं। рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡िрднाрдЧ рдХे рдХाрд░्рдп рдЗрд╕ी рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖрддे рд╣ैं। рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рддंрдд्рд░ рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЬिрди рдХाрд░्рдпों рдХो рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै, рдЙрдирдХा рдЙрдЪिрдд рдиिрдпोрдЬрди рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдоुрдЦ्рдпрддा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд "рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рд╕ंрдЧрдарди рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХрд░рдиा, рдкрджाрдзिрдХाрд░िрдпों рдХो рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рддрдеा рд╕ेрд╡ा рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै।" рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдиीрддि рдЕрдиुрдпाрдпी рд╣ोрддा рд╣ै।
рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдХाрд░्рдп рдкрдж्рдзрддि рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдорд╣рдд्рд╡ рд░рд╣рддा рд╣ै। рдХाрд░्рдп рдкрдж्рдзрддि рдк्рд░рд╢ाрд╕рдХीрдп рд╡िрднाрдЧों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдиिрдпрдоाрд╡рд▓ी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ोрдиा рд╣ै। рд╕्рдорд░рдг рд░рд╣े рдЕрдЧрд░ рдХिрд╕ी рд╡िрднाрдЧ рдоें рдХाрд░्рдп рдкрдж्рдзрддि рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдХोрдИ рдХाрд░्рдп рд╣ोрддा рд╣ै рддो рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рдЙрд╕рдХी рд╕ुрдирд╡ाрдИ рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдмрдиाрдиे рд╣ेрддु рдЙрд╕рдХी рдЕрдкрдиी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рд╣ोрддी рд╣ै, рд╡िрд╖рдпाрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдЧрд░ рд╣рдо рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рд╣िंрджी рдпाрдиी Administrative Hindi (or) Official Hindi рдХी рдмाрдд рдХрд░ें рддो рдЗрд╕े рд╣рдо рдк्рд░рдпोрдЬрдирдоूрд▓рдХ рд╣िंрджी рднी рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
"рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдиे 14 рд╕िрддंрдмрд░ 1949 рдХो рд╣िंрджी рдХो 'рд░ाрдЬрднाрд╖ा' рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ा। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 120, 210, 343 рд╕े рд▓ेрдХрд░ 351 рддрдХ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХिрдпे рдЧрдпे рд╣ैं।"³
рд╡ैрд╕े рддो рд╣िंрджी рдХे рдХрдИ рд░ूрдк рд╣ैं, рдк्рд░рдоुрдЦ рддौрд░ рдкрд░ рд╡े рд╣ैं -
рдоाрдз्рдпрдо рднाрд╖ा, рд╕ंрдЪाрд░ рднाрд╖ा, рдоाрддृ рднाрд╖ा, рд╕рд░्рдЬрдиाрдд्рдордХ рднाрд╖ा рдФрд░ рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдпाрдиि рд░ाрдЬ्рдпрднाрд╖ा рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा।
рд╣िंрджी рдХो рдЕрдЧрд░ рд╣рдо рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдирдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд░рдЦрддे рд╣ैं рддो рдЙрд╕े рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рд╣िंрджी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрд░्рдеाрдд् рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдХे рдкрдд्рд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рддрдеा рд╕рд░рдХाрд░ी рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рджेрд╢ рдПрд╡ं рдЙрдирдХे рд╕рднी рдХाрд░्рдпों рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрдиे рд╕े рд╣ै।
рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рд╣िंрджी рдХे рдоुрдЦ्рдп рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं : рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╣िंрджी, рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╣िंрджी, рддрдХрдиीрдХी рд╣िंрджी рдЖрдЬрдХрд▓ рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рд╣िंрджी рдХा рдЕрд░्рде рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдХाрдордХाрдЬ рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд╣िंрджी рд╕े рд╣ी рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рдоें рдкрдд्рд░-рд▓ेрдЦрди, рдкрдд्рд░ों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХा рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░, рдЯिрдк्рдкрдг, рдоिрд╕िрд▓ рдпा рдлाрдЗрд▓ рдмрдиाрдиा, рдоाрдорд▓े рдХा рдпा рдлाрдИрд▓ рдХा рдиाрдо рджेрдиा, рд╕्рд╡ीрдХृрддि, рдЕрдиुрдорддि, рдиिрд░्рджेрд╢, рдЕрдиुрджेрд╢ рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦрдиा, рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рдЖрджेрд╢ рджेрдиा, рдЕрдзिрд╕ूрдЪрдиा рдЬाрд░ी рдХрд░рдиा, рдЬ्рдЮाрдкрди рджेрдиा, рдкрд░िрдкрдд्рд░ рджेрдиा, рд╕ंрдХрд▓्рдк рдХрд░рдиा, рдЕрдиुрд╕्рдоाрд░рдХ рдХрд░рдиा, рдкृрд╖्рдаांрдХрди рдХрд░рдиा, рдк्рд░ेрд╕ рд╡िрдЬ्рдЮрдк्рддि рдЖрджि рдмрдиाрдиा, рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдХे рдЕрдиुрднाрдЧ рдХा рдиाрдордХрд░рдг рдХрд░рдиा, рд╢ाрдЦाрдПं рдЦोрд▓рдиा, рдЕрдзिрдХाрд░ी, рд▓िрдкिрдХ, рдк्рд░рдмंрдзрдХ рдЖрджि рдкрдд्рд░ों рдХा рдиाрдордХрд░рдг рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╣िंрджी рд╕े рд╣ै।
рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдпा рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рднाрд╖ा рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдХे рд╡ाрдХ्рдп рдк्рд░ाрдпः рд▓ंрдмे рдФрд░ рд╕ंрд╢्рд▓िрд╖्рдЯ рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╡рд░्рддрдоाрдирдХाрд▓ीрди рд╡ाрдХ्рдп рд░рдЪрдиा, рдЬो рдХाрдиूрдиी рдЧिрд░рдл्рдд рд╕े рдмрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдоें рдк्рд░ाрдпः рдРрд╕ा рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рд▓ोрдЧ рд╢िрдХाрдпрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рд╣िंрджी рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдИ рдмрд╣ुрдд рд╕ी рд╡िрдЬ्рдЮрдк्рддिрдпां рд╕ाрдоाрди्рдп рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рд╕рдордЭрдиा рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╣ै। рдпрд╣ां рддрдХ рдХि рдкрдв़े рд▓िрдЦे рд▓ोрдЧ рднी рдХрднी-рдХрднी рдирд╣ीं рд╕рдордЭ рдкाрддे। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдордЬрдмूрд░рди рдЙрди्рд╣ें рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕े рдЪрд▓ी рдЖрдИ рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХा рд╣ी рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдПрдХ рдХाрд░рдг рд╣рдо рдпрд╣ рднी рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ै рдХि "рдХрдИ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे рд╕рдорддुрд▓्рдп рд╢рдм्рдж, рд╣िंрджी рдоें рдЕрднी рддрдХ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдирд╣ीं рд╣ुрдП рд╣ैं।" рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рд╕े рдЕрд╣िंрджी рднाрд╖ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЕрднी рднी рд╣िंрджी рдХो рдПрдХ рдЖрдо рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рди рд╕्рд╡ीрдХाрд░рддे рд╣ुрдП рд╡े рдЙрд╕े рдХेрд╡рд▓ рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рднाрд╖ा рдпा рдЕрдиुрд╡ाрдж рдХी рднाрд╖ा рдоाрдирддे рд╣ैं।
рд╣рд░िрдмाрдмू рдХंрд╕рд▓ рдХे рд╢рдм्рджों рдХो рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं - "рдХोрдИ рднी рднाрд░рддीрдп, рджो рддीрди рд╡рд░्рд╖ों рдоें рд╣िंрджी рдоें рдк्рд░рд╢ाрд╕рдХीрдп рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЧ्рдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।"⁴
рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдо рдкрд╣рд▓े рд╣ी рджेрдЦ рдЪुрдХे рд╣ैं рдХि рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рднाрд╖ा рдХी рдЕрдкрдиी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рд╣ोрддी рд╣ै, рд╡िрд╖рдп рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХрд░рдиे рдкрдб़े рдЬैрд╕े :
рдмैंрдХों рдоें рд╡ाрдгिрдЬ्рдп/рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХा....
рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рдоें рд╡िрдзि рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХा.... рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ों рдоें рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХा.... рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ рдоें рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рдпा рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै।
рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рддौрд░ рдкрд░ 'рд╕рдо рд╕ंрдЦ्рдпрдХ рдкрдд्рд░, рдиिрд░्рджेрд╢, рдЕрдиुрджेрд╢, рдЕрдиुрд░ोрдз, рд╕ाрдоाрди्рдп рдХाрд░्рдп рд╡िрдзि, рдХाрд░्рдпрдХाрд░िрдгी рд╕рдоिрддि, рдЬाँрдЪ' рдЖрджि рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рдпा рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╣िंрджी рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╢рдм्рдж рд╣ैं।
рдЕंрдд рдоें рд╣рдо рд╕िрд░्рдл рдЗрддрдиा рд╣ी рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि "рдЪूंрдХि рд╣िंрджी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рд╣ै" рдЗрд╕рд▓िрдП рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рд╣िंрджी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрдиे рд╕े рдЖрдо рдиाрдЧрд░िрдХ рднी рд╕рд░рд▓рддा рд╕े рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХो рд╕рдордЭ рд╕рдХрддा рд╣ै।
рд╕ंрджрд░्рдн :
1. рд╣िंрджी рд╢рдм्рджрдХोрд╢-рдбॉ. рд╣рд░рджेрд╡ рдмाрд╣рд░ी, рдкृ. рд╕ं. 544
2. рд╣िंрджी рд╢рдм्рджрдХोрд╢-рдбॉ. рд╣рд░рджेрд╡ рдмाрд╣рд░ी, рдкृ. рд╕ं. 878
3. рдк्рд░рдпोрдЬрдирдоूрд▓рдХ рдХाрдордХाрдЬी рд╣िंрджी-рдбॉ. рдорджрд░ी, рдкृ. рд╕ं. 16
4. рд╡िрд╢्рд╡ рд╕ूрдХ्рддि рдХोрд╢-рдиिрддिрди рдЯंрдбрди, рдкृ. рд╕ं. 318
рдЙрдкрдпोрдЧी рдкुрд╕्рддрдХें :
1. рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕िрдж्рдзांрдд-рдбॉ. рд╡िрдк्рд▓рд╡
2. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди
3. рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╣िंрджी-рдХрдорд▓ рдкुрд╖्рдХрд░ рд╕िंрд╣
4. рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рд╣िंрджी-рдмाрд▓ेрди्рджु рд╢ेрдЦрд░ рддिрд╡ाрд░ी
5. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕-рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓
- рдПрдЪ. рдоोрд╣рди
рдпे рднी рдкрдв़ें; рд╣िрди्рджी рджिрд╡рд╕ рд╡िрд╢ेрд╖ : рд╣िंрджी рдХाрд╡्рдп рдоें рднाрд╖ाрдпी рдЪेрддрдиा