рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ंрдд
Prominent Saints of Maharashtra
рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा
рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рдк्рд░рдоुрдЦрддः рд╕ंрддो рдХी рднूрдоि рдХрд╣ाँ рдЬाрддा рд╣ै। рдорд░ाрдаी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╡ाрд░рдХрд░ी рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рднрдХ्рддि-рднाрд╡ рддрдеा рдм्рд░рд╣्рдоाрдиंрдж рдХी рджрд╢ा рд╡ाрд░рдХрд░ी рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрдиेрдХ рд╢्рд░ेрд╖्рда рдорд░ाрдаी рд╕ंрдд рдХрд╡ि рдЗрд╕ी рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЖрддें рд╣ै। рд╕ंрдд рдЬ्рдЮाрдиेрд╢्рд╡рд░, рд╕ंрдд рдиाрдорджेрд╡, рд╕ंрдд рдЬрдиाрдЬा, рд╕ंрдд рдЧोрд░ा рдХुंрднाрд░ рдЖрджि। рддेрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд╣ुрдПं рднрдХ्рдд рдХрд╡िрдпों рд╕े резренрд╡ी резреорд╡ीрд╕рджी рддрдХ рд╕ंрдд рддुрдХाрд░ाрдо, рд╕ंрдд рдиिрд▓ोрдмा рдЖрджि।
рдЖрд▓ेрдЦ : рдк्рд░ा.рд╡िрдж्рдпा рдЦाрдбे рджрд▓рд╡े
‘рд╡ाрд░рдХрд░ी’ рд╢рдм्рдж ‘рд╡ाрд░ी’ рд╕े рдмрдиा рд╣ै। рд╡ाрд░ी рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╡िрда्рдард▓ рджेрд╡рддा рдХे рджрд░्рд╢рди рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоाрд╕ рдХी рдПрдХाрджрд╢ी рддिрдеि рдХो рдкंрдврд░рдкुрд░ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиा। рдЬो рднрдХ्рдд рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╡ाрд░ी рдХрд░рддा рд╣ै рдЙрд╕рдХे рдмाрд░े рдоें рдорд░ाрдаी рдХे рдЬ्рдпेрд╖्рда рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рд╢्рд░ी рд╢.рд╡ा.рджांрдбेрдХрд░ рдиे рд╡ाрд░рдХрд░ी рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдЗрди рд╢рдм्рджों рдоें рдХी рд╣ै- “рдЖрд╖ाрдв, рдХाрд░्рддिрдХ, рдоाрдШ, рдЕрдерд╡ा рдЪैрдд्рд░ рдЗрди рдЪाрд░ рдорд╣ीрдиों рдХी рд╢ुрдХ्рд▓ рдПрдХाрджрд╢ी рдХो рдЧрд▓े рдоें рддुрд▓рд╕ी рдоाрд▓ा рдзाрд░рдг рдХрд░ рдЬो рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдкंрдврд░рдкुрд░ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡рд╣ рд╡ाрд░рдХрд░ी рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै рдПрд╡ं рдЙрд╕рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдХा рдоाрд░्рдЧ рд╡ाрд░рдХрд░ी рдкंрде рдпा рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै।
рдЗрди рдЪाрд░ рдорд╣ीрдиों рдоें рд╕े рдЖрд╖ाрдв рдоाрд╕ рдХी рдПрдХाрджрд╢ी рдХा рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। ‘рдкंрдврд░рдкुрд░’ рдХो рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी ‘рджрдХ्рд╖िрдг рдХाрд╢ी’ рд╕рдордЭा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рджूрд╕рд░े рд░ाрдЬ्рдпों рд╕े рднी рд▓ाрдЦों рдзाрд░्рдоिрдХ рднрдХ्рдд рдЬрди рдкंрдврд░рдкुрд░ рдоें рдПрдХрдд्рд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╡ैрд╕े рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рдРрд╕े рд╣рдЬाрд░ों рднाрд╡िрдХ рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рддों рдХी рдХрдоी рдирд╣ीं рд╣ै। рдЬो рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдорд╣ीрдиे рдХी рдПрдХाрджрд╢ी рдХो рдкंрдврд░рдкुрд░ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХрд░рддाрд▓ рдФрд░ рдоृрджंрдЧ рдХी рдз्рд╡рдиि рдХे рдмीрдЪ рд╕ैрдХрдб़ों рднрдХ्рдд рдЬрдиों рдХी рдЯोрд▓िрдпाँ рдЙрдЫрд▓- рдЙрдЫрд▓рдХрд░ рдиाрдЪрддी рд╣ै। рд╕ंрдд рдХрд╡िрдпों рдХे рдЕрднंрдЧ рдПрд╡ं рдУрд╡ी рдЧाрдХрд░ рднрдХ्рддि рд░рд╕ рдоें рддрд▓्рд▓ीрди рд╣ोрддें рд╣ै। рдПрдХाрджрд╢ी рдХो рд╣рд░ рдЧाँрд╡, рдоंрджिрд░ рдоें рдпрд╣ рд╡ाрд░рдХрд░ी рднрдХ्рдд‘рдЬрдп рдЬрдп рд░ाрдо рдХृрд╖्рдг рд╣рд░ि’рдЧा-рдЧाрдХрд░ рдЭूрдорддा рдЧाрддा рд╣ै। рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рддि рдХो рд╣ी рдоोрдХ्рд╖ рдк्рд░ाрдк्рддि рдоाрдирдХрд░ рдиिрдд्рдп рдЖрдиंрдж рдоें рд╡िрд╣ाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЗрд╕ рднрдХ्рддि рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХा рдиींрд╡ рд░рдЦी рд╢्рд░ी рд╕ंрдд рдЬ्рдЮाрдиेрд╢्рд╡рд░ рдиे। рд╕ंрдд рдиाрдорджेрд╡ рдиे рднрд╡рди рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХिрдпा рдПрд╡ं рд╕ंрдд рддुрдХाрд░ाрдо рдиे рдЗрд╕ рднрдХ्рддि рдоंрджिрд░ рдХे рд╢िрдЦрд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा। рд╕्рд╡рдпं рддुрдХाрд░ाрдо рдиे рдЗрд╕ рдЕрднंрдЧ рдоें рдХрд╣ा рд╣ै-
рд╕ंрдд рдХृрдкा рдЭाрд▓ी। рдЗрдоाрд░рдд рдлрд│ा рдЖрд▓ी।।
рдЬ्рдЮाрди рджेрд╡े рд░рдЪिрд▓ा рдкाрдпा। рдЙрднाрд░िрд▓े рджेрд╡рд░ाрдиी।।
рдиाрдоा рддрдпाрдЪा рдХिंрдХрд░। рддेрдгे рдХेрд▓ा рд╡िрд╕्рддाрд░।।
рдЬрд░्рдиाрджрди рдПрдХрдиाрде। рдЦांрдм рджिрд▓ा рднाрдЧрд╡рдд।।
рддुрдХा рдЭाрд▓ाрд╕े рдХрд│рд╕। рднрдЬрди рдХрд░ा рд╕ाрд╡рдзाрди।।
рд╕ंрддों рдХी рдХृрдкा рд╣ुрдИं। рдпрд╣ рдЗрдоाрд░рдд рдкुрд░ी рд╣ुрдИ। рдЬ्рдЮाрдирджेрд╡ рдиे рдиींрд╡ рд░рдЦी। рдоंрджिрд░ рдХी рд░рдЪрдиा рдХी। рдЙрдирдХे рднрдХ्рдд рд╕ेрд╡рдХ рдиाрдорджेрд╡ рдиे рднрд╡рди рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХिрдпा। рд╕ंрдд рдЬрд░्рдиाрджрди, рдПрдХрдиाрде рдиे рддрдеा рднाрдЧрд╡рдд рдзрд░्рдо рдиे рдЗрд╕ рдоंрджिрд░ рдХे рдЦंрднे рдмрдиाрдпे рдФрд░ рдЗрд╕ рдоंрджिрд░ рдХा рд╢िрдЦрд░ рдмрдиे рд╢्рд░ी рд╕ंрдд рддुрдХाрд░ाрдо।
рдЗрди рд╕рднी рд╕ंрддों рдиे рдЕрдкрдиे рдкрджों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХрдпी рдЕрднंрдЧो рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рд╣ै। рд╕ंрдд рдЬ्рдЮाрдиेрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЕрдиुрдкрдо рдХाрд╡्рдп рдХृрддि‘рдЬ्рдЮाрдиेрд╢्рд╡рд░ी’, ‘рдУрд╡ी’рдЫंрдж рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдИ рд╣ै। ‘рдЬ्рдЮाрдиेрд╢्рд╡рд░ी рдХै рдк्рд░рдердо рдУрд╡ी рдХो рд▓े рд╕рдХрддे рд╣ैं-
рдК рдирдоो рдЬी рдЖрдж्рдпा। рд╡ेрджрдк्рд░рддिрдкाрдж्рдпा।
рдЬрдп рдЬрдп рд╕्рд╡рдпंрд╕ंрд╡ेрдж्рдпा рдЖрдд्рдорд░ूрдкा।।
рджेрд╡ा рддूрдЪि рдЧрдгेрд╢ू рд╕рдХрд▓ाрд░्рде рдорддि рдк्рд░рдХाрд╢ू।।
рдо्рд╣рдгे рдиिрд╡ृрдд्рддि рджाрд╕ू। рдЕрд╡рдзाрд░ि рдЬी рдЬो।।
рдпрд╣ाँ рд╕ंрдд рдХाрд╡्рдп рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдПрдХ рдФрд░ рддрде्рдп рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рдиा рднी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рднी рд╕ंрдд рдЕрд▓्рдк рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдЕрдерд╡ा рдкूрд░्рдгрддः рдиिрд░рдХ्рд╖рд░ рд╣ोрддें рд╣ुрдП рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрднंрдЧो рдХो рд▓िрдкिрдмрдж्рдз рдХिрдпा। рдпрд╣ рддрде्рдп рдЬ्рдЮाрддрд╡्рдп рд╣ै।
1)рд╕ंрдд рдиाрдорджेрд╡:- рд╕рдиाрдорджेрд╡ рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╕ंрдд рд╣ै। рд╕ंрдд рдиाрдорджेрд╡ рдХा рдЬрди्рдо рдХाрд░्рддिрдХ рд╢ुрдХ्рд▓ рдПрдХाрджрд╢ी рд╕ंрд╡рдд резрезрепреи рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд╕ुрдк्рд░рд╕िрдж्рдз рддीрд░्рдерд╕्рдерд▓ рдкंрдврд░рдкुрд░ рдоें рдПрдХ рджрд░्рдЬी рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЙрдирдХे рдкिрддा рдХा рдиाрдо рджाрдоाрд╢ेрдЯ рддрдеा рдоाрддा рдХा рдиाрдо рдЧोрдгाрдИ рдеा। рдЙрдирдХा рдкрд░िрд╡ाрд░ рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рдд рдеा। рдЙрди्рд╣ें рдПрдХ рдмрд╣рди рднी рдеी рдЙрд╕рдХा рдиाрдо рдЖрдК рдеा। рдЬрдм рдиाрдорджेрд╡ рдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ рддрдм рд╕े рдиाрдоा рд╡िрда्рдард▓ рд╡िрда्рдард▓ рдХрд╣рдиे рд▓рдЧे। рд╡िрда्рдард▓ рдХा рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕рдордЭрдХрд░ рд╣ी рджोрдиों рдиे рдиाрдоा рдХो рдЕрдкрдиी рд╕ंрддाрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдкा рд▓िрдпा।
рдЬрдм рдиाрдорджेрд╡ рел рд╡рд░्рд╖ рдХे рдеे। рддो рдПрдХ рджिрди рдЙрдирдХे рдкिрддाрдЬी рдХो рдХाрдо рдХे рд╕िрд▓рд╕िрд▓े рдоें рдмाрд╣рд░ рджूрд╕рд░े рдЧाँрд╡ рдЬाрдиा рдеा। рджाрдоाрд╢ेрдЯ рд╣рд░ рд░ोрдЬ рд╡िрда्рдард▓ рдХो рднोрдЧ рдЪрдвाрддे рдеे। рдЕрдм рдЖрдЬ рдиाрдоा рдкрд░ рдпрд╣ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рдеीं। рдиाрдоा рд╡िрда्рдард▓ рдХे рд▓िрдП рднोрдЧ рдХे рд░ूрдк рдоें‘рдЦीрд░’ рд▓ेрдХрд░ рдоंрджिрд░ рдоें рдкрд╣ुंрдЪрддा рд╣ै। рд╡िрда्рдард▓ рдХे рдЖрдЧे рдЦीрд░ рд░рдЦрдХрд░ рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि, ‘ рд╣े рд╡िрда्рдард▓! рдоैंрдиे рддुрдо्рд╣ाрд░े рд▓िрдП рдШрд░ рд╕े рдЦीрд░ рд▓ाрдИ рд╣ै। рдЗрд╕े рддुрдЭे рдкीрдиा рд╣ी рдкрдб़ेрдЧा। рдоंрджिрд░ рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд▓ोрдЧों рдиे рдХрд╣ा, рдпрд╣ рдкрдд्рдерд░ рдХी рдоुрд░्рддि рдЦीрд░ рдкिрдПрдЧी рдХैрд╕े? ’ рдиाрдорджेрд╡ рдХा рдмाрд▓рд╣рдЯ् рд╕рдордЭрдХрд░ рд╕рдм рдЕрдкрдиे рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдЪрд▓े рдЧрдП। рдиाрдорджेрд╡ рдиिрд░ंрддрд░ рд░ोрдП рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं।
рдХेрд╢рд╡ा рдоाрдзрд╡ा। рдЧोрд╡िंрджा рдЧोрдкाрд▓ा।।
рдЬेрд╡ी рддु рдХृрдкाрд▓ा рдкांрдбूрд░ंрдЧा।।
рдХрд╣ рд░рд╣े рд╣ैं-“рд╡िрда्рдард▓ा рдпрд╣ рдЦीрд░ рдкी рд▓िрдЬीрдП рдирд╣ीं рддो рдоैं рдпрд╣ी рдЗрд╕ी рдоंрджिрд░ рдоें, рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЪрд░рдгों рдоें рдЕрдкрдиा рд╕िрд░ рдлोрдбुँрдЧा। ” рдиाрдорджेрд╡ рдХी рднрдХ्рддि рдХे рд╕ाрдордиे рд╡िрда्рдард▓ рдХो рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрдХрд░ рдЦीрд░ рдХो рдЦाрдиा рд╣ी рдкрдб рдЧрдпा। рддрдм рд╕े рдиाрдоा рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рдд рдмрди рдЧрдП। рдиाрдорджेрд╡ рдмрдбे़ рд╣ो рдЧрдпें। рдЙрдирдХा рд╡िрд╡ाрд╣ рд░ाрдЬाрдмाрдИ рдХे рд╕ाрде рд╣ुрдЖँ। рдЙрдирдХों рдкाँрдЪ рд╕ंрддाрдиें рд╣ुрдИं। рдЙрдирдХों рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рддि рд╕рдмрд╕े рдк्рд░िрдп рдеीं। рд╕ाрд░ा рджिрди рд╡िрда्рдард▓ рднрдЬрди рдоें рд╣ी рд╡्рдпрддीрдд рд╣ोрддा рдеा। рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рдХाрд░्рдпों рдоें рддрдеा рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдУрд░ рдиाрдорджेрд╡ рдХा рд▓ेрд╢рдоाрдд्рд░ рднी рдз्рдпाрди рдирд╣ी рдеा।
2) рд╕ंрдд рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा:-
рдЧाрд╡ा рди рдЪ рдоाрдиाрд╡ा рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдорд╣ाрд░ рд╕ाрдоाрди्рдп।
рдЬ्рдпाрдЪ्рдпा рдХрд░ि рд╕ाрдзूंрдЪा рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдорд╣ाрд░рд╕ा рдоाрди्рдп।।
рдХрд╡ि рдоोрд░ोрдкंрдд рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि, рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХोрдИ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╡्рдпрдХ्рддि рдирд╣ीं рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдЕрднंрдЧो рдХी рдорд╣ाрдирддा рдХा рдЧाрди рдХिрдпा рдЬाрдп рддो рдмрд╣ुрдд рдорд╣ाрди рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд╣ै।
рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдкंрдврд░рдкुрд░ рдХे рдиिрдХрдЯрд╡рд░्рддी рдирдЧрд░ рдоंрдЧрд▓рд╡ेрдвा рдХे рдиिрд╡ाрд╕ी рдеे। рд╡े рдЬाрддि рд╕े ‘рдорд╣ाрд░’ рдеे। рдорд╣ाрд░ рд╣ोрдиे рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдЙрдирдХो рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░ी рдпाрддрдиाрдПँ рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рднोрдЧрдиी рдкрдбीं рд╣ै। рдЧुрд░ु рд╕ंрдд рдиाрдорджेрд╡ рдХा рд╕ाрде рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХो рдиिрд░ंрддрд░ рдоिрд▓рддा рд░рд╣ा। рдорди рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рддि рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдЙрдирдХो рд╡िрда्рдард▓ рдоंрджिрд░ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдирд╣ीं рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рджुрдЦी рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХो рд╡िрда्рдард▓ рдоुрд░्рддि рджेрдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖँрдЦे рддрд░рд╕ рд░рд╣ीं рдеी। рдЙрдирдХे рд╕рдЦा рд╕ंрд╡ рдиाрдорджेрд╡ рдХिрд╕ी рднी рд╣ाрд▓рдд рдоें рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХो рдкंрдврд░рдкुрд░ рдХे рд╡िрда्рдард▓ рдХे рджрд░्рд╢рди рджेрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे।
рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдкрд░ рдмрдбрд╡े рдкुрдЬाрд░िрдпों рдиे рдХрд╣ीं рдмाрд░ рдЖрд░ोрдк рднी рд▓рдЧाрдпे। рдЙрди्рд╣ें рджंрдбिрдд рднी рдХिрдпा। рдПрдХ рдмाрд░ рддो рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХो рдмैрд▓ों рдХे рдкैрд░ों рд╕े рдмाँрдз рдХрд░ рдШрд╕ीрдЯे рдЬाрдиे рдХा рджंрдб рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХिрдпा। рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХो рдмैрд▓ों рдХे рдкैрд░ों рд╕े рдмाँрдз рджिрдпा рдЧрдпा рдХिंрддु рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп! рдмैрд▓ рд╣िрд▓े рд╣ी рдирд╣ीं। рдкुрдЬाрд░ी рдоाрд░ рдоाрд░рдХрд░ рдердХ рдЧрдП। рддрднी рд╕рдм рдиे рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा-рдЬैрд╕े рдкीрддांрдмрд░ рдзाрд░ी рдкांрдбुрд░ंрдЧ рд╣ी рд╕рдо्рдоुрдЦ рдЦрдб़ा рд╣ै। рддрдм рд╕े рдЙрдирдХे рдз्рдпाрди рдоें рдЖрдпा рдХि рд╡िрда्рдард▓ рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХा рд░рдХ्рд╖рдХ рд╣ै।
рдЬीрд╡рди, рдЬрдЧрдд, рд╢рд░ीрд░ рд╕рдм рдХ्рд╖рдгрднंрдЧुрд░ рд╣ै। рдХिрд╕ी рдХा рдХोрдИ рд╕ाрдеी рдирд╣ीं, рд╕рдм рдЕрдХेрд▓े рд╣ी рдЖрддे рд╣ै, рдЕрдХेрд▓े рд╣ी рдЬाрддें рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдмाрд░े рдоें рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдЕрднंрдЧ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं
“ рдЬрди्рдорд▓ा рджेрд╣ рд╕ुрдЦाрдЪा। рдХाрдп рднрд░рд╡рд╕ा рдЖрд╣े рдпाрдЪा।
рдПрдХрд▓ेрдЪि рдпाрд╡ें рдПрдХрд▓ेрдЪि рдЬाрд╡ें। рд╣ेрдЪि рдЕрдиुрднрд╡ाрд╡ें рдЖрдкрдгрдЪि।।
рдХोрдг рд╣े рдЕрд╡рдШे рд╕ुрдЦाрдЪे рд╕ंрдЧрддि। рдЕंрддрдХाрд▓ि рд╣ोрддि рдкाрдаीрдоाрд░े।।
рдЪोрдЦा рдо्рд╣рдгे рдпाрдЪा рди рдзрд░ीं рднрд░рд╡рд╕ा। рд╢рд░рдг рдЬो рд╕рд░्рд╡ рд╡िрдаोрдмा рд╕ी।।
3) рд╕ंрдд рд╕ोрдпрд░ाрдмाрдИ:- рд╕ंрдд рд╕ोрдпрд░ाрдмाрдИ рд╕ंрдд рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХी рдкрдд्рдиी рдеी। рдПрдХ рд╢्рд░рдж्рдзाрд╡ाрди, рднाрд╡ुрдХ рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдХे рд░ूрдк рдоें, рдПрдХ рд╕ंрдд рдорд╣िрд▓ा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ोрдпрд░ाрдмाрдИ рдиे рдЕрдкрдиा рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕्рдеाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рд╣ै। рд╕ंрдд рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХा рд╕рд╣рд╡ाрд╕ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рддि рдХी рдЧрд╣рдирддा рдЗрдирдХे рдЕрднंрдЧो рдоें рд╕рд╣рдЬ рд╣ी рдЖ рдЬाрддी рд╣ै। рдиाрд░ी рд╣ृрджрдп рдХी рдХोрдорд▓рддा рдПрд╡ं рднाрд╡ुрдХрддा рдЗрдирдХे рдХाрд╡्рдп рдоें рд╕े рдЭрд▓рдХрддी рд╣ै।
рдПрдХ рд╕ुрдЦрдж рд╕ंрдпोрдЧ рдпрд╣ рд╣ै рдХि, рднрдХ्рдд рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдЕрдиेрдХ рд╕рджрд╕्рдп рднрдХ्рддि рдоाрд░्рдЧ рдХे рдЕрдиुрдпाрдпी рд╣ैं। рдЙрдирдХी рдмрд╣рди рдиिрд░्рдорд▓ा, рдЙрдирдХे рд╕ाрд▓े рдмंрдХा рддрдеा рдЙрдирдХा рдкुрдд्рд░ рдХुंрднрдоेрд▓ा рд╕рднी рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рдд рдеे। рд╕ंрдд рдЪोрдЦाрдоेрд▓ा рдЕрдкрдиे рдПрдХ рдЕрднंрдЧ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं-
рдЪंрджрдиाрдЪ्рдпा рд╕ंрдЧे рдмोрд░िрдпा рдмाрднрд│ी।
рдЯेрдХрд│ी рдЯाрдХрд│ी рдЪंрджрдиाрдЪी।।
рд╕ंрддा рдЪिрдпा рд╕ंрдЧे рдЕрднाрд╡िрдХ рдЬрди। рдирддрдпाрдЪे рджрд░्рд╢рди рддेрдЪि рд╣ोрддी।।
рдЪंрджрди рд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рд╕ाрде рд░рд╣рдиे рд╕े рдХाँрдЯेрджाрд░ рдмेрд░ी рдХा рд╡ृрдХ्рд╖ рднी рдЪंрджрди рдмрди рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ोрдпрд░ाрдмाрдИ рд╡िрда्рдард▓ рдХो рдкुрдХाрд░ рдХрд░ рдХрд╣рддीं рд╣ै-
।। рдпेрдИ рдпेрдИ рдЧрд░ूрдб़ рдз्рд╡рдЬा। рд╡िрдЯे рд╕рд╣िрдд рдХрд░िрди рдкुрдЬा।।
।। рдзूрдк рджीрдк рдкुрд╖्рдк рдоाрд▓ा। рддुрдЬ рд╕рд░्рдордкू рдЧोрдкाрд│ा ।।
рдкрдзाрд░िрдпे рд╣े рдЧрд░ूрдб़ рдз्рд╡рдЬ рдЖрд╕рди рд╕рд╣िрдд рдЖрдкрдХी рдкूрдЬा рдХрд░рддीं рд╣ूँ। рдзूрдк рджीрдк рдкुрд╖्рдк рдоाрд▓ा рдЖрдкрдХो рдЕрд░्рдкिрдд рдХрд░рддीं рд╣ूँ। рдк्рд░рднु рдХे рджрд░्рд╢рди рдкाрддे рд╣ी рдЕंрддрд░рддрдо рд╢ुрдз्рдж рд╣ो рдЧрдпा। рдХрдмीрд░ рдХрд╣рддे, “ рд▓ाрд▓ी рджेрдЦрди рдоैं рднी рд╣ो рдЧрдИ рд▓ाрд▓। ” ‘рдоैं’ рдФрд░ ‘рддू’ рдХा рднाрд╡ рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЧрдпा। рд╕ंрдд рд╕ोрдпрд░ाрдмाрдИ рдЕрдкрдиे рдорд╣ाрд░ рдЬाрддी рдоें ‘рд╡िрдЯाрд│’ рдЗрд╕ рд░ीрдд рд╕े рдмрд╣ुрдд рджुрдЦी рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХा рдЙрдд्рдкрдд्рддि рд╕्рдеाрди рд╣ी рдн्рд░рд╖्рдЯ рдорд▓ाрджि рд╕рд╣िрдд рд╣ै, рдмिрдиा рдЙрд╕рдХे рдХिрд╕рдХा рд╢рд░ीрд░ рдмрдиा? рдЫूрдд рдн्рд░рд╖्рдЯрддा рддो рджेрд╣ рдХी рд╡рд╕्рддु рд╣ै। рджेрд╣ рдХे рд╕ाрде рдЪрд▓ी рдЬाрддी рд╣ै।
4) рд╕ंрдд рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा: - рд╕ंрдд рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдХा рдЬीрд╡рди рднी рдХाрдпा рдХрд▓्рдк рдХा рдЙрдд्рддрдо рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдиीрдЪ рддрдеा рд╣ीрди рдХुрд▓ рдоें рдЬрди्рдо рд▓ेрдХрд░ рднी рднрдХ्рдд рд╣ोрдиा рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рдПрдХ рд╡िрдЪिрдд्рд░ рдЧाрдеा рд╣ै।
рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдПрдХ рд╡ेрд╢्рдпा рдХी рдкुрдд्рд░ी рдЕрдиुрдкрдо рднाрдЧ्рдп рд╡рддी рдеी। рд╡ेрд╢्рдпा рдоाрддा рдиे рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдХो рднी рдЧाрдиे рдиाрдЪрдиे рдХी рдХрд▓ा рдоें рдиिрдкुрдг рдмрдиाрдпा। рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рд╕ौंрджрд░्рдп рд╡рддी рд╣ोрдиे рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдЙрд╕рдХे рд╕рдоाрди рд░ूрдкрд╡ाрди рдкुрд░ुрд╖ рдЙрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ो рд░рд╣ा рдеा।
рдПрдХ рджिрди рд╡ाрд░рдХрд░ी рдХрд░рддाрд▓ - рдоृрджंрдЧ рдмрдЬाрддे рд╣ुрдП рдЕрднंрдЧ рдЧाрддे рд╣ुрдП рдкंрдврд░рдкुрд░ рдЬा рд░рд╣े рдеे। рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдиे рдЙрдирд╕े рдкूрдЫा ‘ рдЖрдк рд▓ोрдЧ рдХрд╣ाँ рдЬा рд░рд╣े рд╣ो? рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рддों рдиे рдмрддाрдпा рд╣рдо рдкंрдврд░рдкुрд░ рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। рдЗрди рдкрд░ рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдиे рдкूрдЫा, “ рдоैं рдпрджि рдкंрдврд░рдкुрд░ рдЖ рдЬाрдКँ, рддो рдХ्рдпा рдкांрдбूрд░ंрдЧ рдоुрдЭ рдЬैрд╕ी рд╣ीрди рдиाрд░ी рдХा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ेंрдЧे? ” рд╡ाрд░рдХрд░ी рдпों рдиे рдХрд╣ाँ, “рд╣ाँ, рдХ्рдпों рдирд╣ीं? рд╡े рддो рд╣ीрди, рджीрди, рдиीрдЪ, рдкрддिрдд рд╕рднी рдкрд░ рдХृрдкा рдХрд░рддे рд╣ैं। ” рдоाрддा рд╕े рдЖрдЬ्рдЮा рдкाрдХрд░ рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдкंрдврд░рдкुрд░ рдЧрдпी рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рд╡िрда्рдард▓- рдоंрджिрд░ рдХे рдмाрд╣рд░ рдмैрдардХрд░ рд╡िрда्рдард▓ рдХा рднрдЬрди рдХрд░рдиे рд▓рдЧी। рд╣े рд╡िрда्рдард▓ा рдоुрдЭे рд╢рд░рдг рджो। рдоुрдЭे рдЕрдкрдиा рд▓ो рдХрд╣рддीं рд░рд╣рддीं।
рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдХे рд╕ौंрджрд░्рдп рдХी рдХीрд░्рддि рдмीрджрд░ рдХे рдмाрджрд╢ाрд╣ рддрдХ рдЬा рдкрд╣ुंрдЪीं। рдмाрджрд╢ाрд╣ рдиे рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдХो рдкाрдиा рдЪाрд╣ा।
рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рдд рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдХो рдкाрдиा рдЪाрд╣ा। рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рдд рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рд╣ाрде рдЬोрдб़рдХрд░ рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХрд░рддीं рд╣ैं рдХि, рд╣े рдк्рд░рднु! рджुрд╖्рдЯ рдоेрд░ा рдкीрдЫा рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рдиीрдЪ ,рдЪांрдбाрд▓, рдкाрдкी рдЬрди рдоुрдЭे рд▓े рдЬाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं- рдоेрд░ा рдЕंрдд рдордд рджेрдЦो, рдЖрдпे рд╕ंрдХрдЯ рдХा рдиिрд╡ाрд░рдг рдХрд░ो। рд╣рд░िрдгी рдХे рд╢िрд╢ु рдХो рдЬैрд╕े рд╡्рдпाрдШ्рд░ рдкрдХрдб़ рд▓ेрддा рд╣ै, рдоेрд░ी рдРрд╕ी рджрд╢ा рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै рд╡िрда्рдард▓ा। рдкांрдбुрд░ंрдЧ рдиे рдЙрд╕рдХी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╕ुрди рд▓ी рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рд╡िрд▓ीрди рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЖрдЬ рдЙрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рддрд░рдЯी рд╡ृрдХ्рд╖ рд╣ै। рдЙрд╕ рдЭेрд▓рддी рдкीрдб़ा рд╕рдордп рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рдПрдХ рдЕрднंрдЧ рдоें рдХрд╣рддीं рд╣ै-
рджीрди рдкрддिрдд рдЕрди्рдпाрдпी। рд╢рд░рдг рдЖрд▓े рд╡िрдаाрдмाрдИ।।
рдоी рддो рд╣ाрдпे рдЬाрддि рд╣ीрди। рди рдХрд│े рдЖрдЪрд░рдг। рдаाрд╡ рджेрдИ
рдЪрд░рдгाрдкाрд╢ी рддुрдЭी рдХाрди्рд╣ोрдкाрдд्рд░ा рджाрд╕ी।।
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:- рд╕ंрддों рдХे рд╕्рд╡рднाрд╡, рдЖрдЪрд░рдг, рд╕िрдж्рдзांрдд, рдЙрдж्рджेрд╢्рдп, рдХाрд╡्рдп рдЖрджि рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЧ्рд░ंрде рдХाрд░ो рдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рд╕ंрдд рдХाрд╡्рдп рднрдХ्рддि рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╣ै। рдЖрдЬ рднी рд▓ाрдЦों рднाрд╡िрдХ рднрдХ्рдд рд╡िрда्рдард▓ рджрд░्рд╢рди рдХे рд▓िрдП рдкैрджрд▓ рдХोрд╕ो рдоीрд▓ рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХ्рд░ोрдз рдЗрдирдХे рдкाрд╕ рднी рдирд╣ीं рдлрдЯрдХрддा। рд▓ोрдн, рдоोрд╣, рдоाрдпा, рдордж, рдордд्рд╕рд░, рдж्рд╡ेрд╖ рдЗрди рд╕े рдХोрд╕ों рджुрд░ рд░рд╣рддे рд╣ैं।
“рджेрд╡ рднाрд╡ाрдЪा рднुрдХेрд▓ा। рдпрддि рдХुрд│ рдиाрд╣ी рдд्рдпाрд▓ा।
рдЖрд╣े рднрдХ्рддि рдЪा рдмोрдзрд▓ा। рдЕрд╡рддाрд░ рдШेрддो рдд्рдпाрд╕ाрдаी।। ”
рд╡िрда्рдард▓ рднрдХ्рддि рдХी рдпрд╣ рдзाрд░ा резрей рд╡ी рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрдХрд░ рдиिрд░ंрддрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ोрддी рд╣ुрдИ резрен рд╡ी рдИрд╕्рд╡ी рд╕рджीं рддрдХ рдЬрди рдЬрди рдХो рдкाрд╡рди рдмрдиाрддीं рд╣ुрдИं рдЧрддिрдоाрди рд░рд╣ीं। рдЖрдЬ рднी рдЗрди рд╕ंрддों рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХाрдпрдо рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрддों рдХे рдЕрднंрдЧो рдХी, рд╡िрдЪाрд░ों рдХी, рднाрдЧрд╡рдд рдзрд░्рдо рдХी рдиीрддि рдЖрдЪрд░рдг рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЖрд▓ंрджी рдоें рдХрд╣ीं рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХी рдиिрд░्рдоिрд░्рддी рд╣ुрдИं рд╣ैं। рд╡рд╣ाँ рд╢िрдХ्рд╖ा рдкाрдХрд░ рд╣рдоाрд░े рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рд╕ंрддों рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдЖрдо рдЬрдирддा рдХे рд╕ाрдордиे рд▓ाрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдХिрд░्рддрдирдХाрд░ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।
рдЖрд▓ंрджी рдЕрдиेрдХ рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрддों рдХे рдХाрд░्рдпो рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрдирдоें рд╕े рдЖрд▓ंрджी рдХी рдЬोрдЧ рдорд╣ाрд░ाрдЬ рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеा рдХा рдХाрд░्рдп рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕िрдж्рдзрдмेрдЯ рд╡ाрд░рдХрд░ी рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеा, рджेрд╣ू рдХрд░ рдоाрдКрд▓ी рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеा рдФрд░ рдХुंрднाрд░ рдЧुрд░ूрдЬी рд╡ाрд░рдХрд░ी рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеा рдЖрджि। рджुрд╕рд░ी рдЧрд░्рд╡ рдХी рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि, рдпрд╣ाँ рдкрд░ рд╢ाрд▓ेрдп рд╢िрдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖рдг рджेрдиेрд╡ाрд▓ी рд╕ैрдХрдб़ों рд╕ंрд╕्рдеाрдпें рдЖрд▓ंрджी рдирдЧрд░ी рдоें рд╣ै।
рд╕ंрджрд░्рдн :
рдорд░ाрдаी рд╕ंрдд рдХाрд╡्рдп- рдк्рд░ा.рд╡ेрджрдХुрдоाрд░ рд╡ेрджाрд▓ंрдХाрд░ - рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХाрдирдкुрд░
рдпे рднी рдкрдв़ें;
✓ рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░ांрдд рдХे рд╢ाрд╕िрдд рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ : рд╕ी .рдЕрди्рдирдкूрд░्рдгा