рдЕрдиेрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдпрд╣ीं рдоाрдирддे рд╣ैं рдХि рдЖंрдз्рд░ рд╡ाрд▓ों рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдИ. рдкू. 700-300 рдХे рдмीрдЪ рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ुрдЖ рдеा। рд╡िंрдз्рдп рдкрд░्рд╡рдд рдХी рджрдХ्рд╖िрдг рджिрд╢ा рдХी рдУрд░, рджрдХ्рдХрди рдкрдаाрд░ (р░жр░Х్р░Хр░и р░кీр░ар░нూр░оి-Southern plateau) рдЗрд╕рдоें рд╡рд░्рддрдоाрди рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢, рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдФрд░ рдУрдб़िрд╕ा рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░ांрдд рднी рдлैрд▓ा рд╣ुрдЖ рд╣ै।
рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ :-
1. рд╢ाрддрд╡ाрд╣рди :
рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╕े рдпрд╣ рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै рдХि рдк्рд░ाрдЪीрди рдЖंрдз्рд░ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╢ाрддрд╡ाрд╣рди рдХा рд╢ाрд╕рди рд╕рд░्рд╡ोрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдпे “рд╢ाрддрд╡ाрд╣рди, рд╕ाрддрд╡ाрд╣рди, рдЖंрдз्рд░рднृрдд्рдпु” рд╡ंрд╢ рдЗрдд्рдпाрджि рдиाрдоों рд╕े рд╡्рдпрд╡рд╣ृрдд рд╣ुрдП рд╣ैं। рдИ.рдкू. 3 рд╕рджी рд╕े рдИ.рд╕рди 3 рд╕рджी рддрдХ рд░ाрдЬ्рдп рдХिрдпे рдеे।
рдЗрд╕ рд╡ंрд╢ рдХे 29 рд╢ाрддрд╡ाрд╣рди рд░ाрдЬाрдУं рдиे рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдЗрд╕рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдордд्рд╕्рдп рдкुрд░ाрдг рджे рд░рд╣ा рд╣ै। рд╢ाрддрд╡ाрд╣рди рд░ाрдЬाрдУं рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ै- рдЧौрддрдоीрдкुрдд्рд░ рд╢ाрддрдХрд░्рдгी рдФрд░ рд╡рд╕िрд╖्рдаी рдкुрдд्рд░ рдкुрд▓ुрдоाрд╡ि। рдЗрдирдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдЧुंрдЯूрд░ рдЬिрд▓ा рдХे рдЕрдорд░ाрд╡рддि рдеा। рдЧौрддрдоीрдкुрдд्рд░ рд╢ाрддрдХрд░्рдгी, рдЧौрддрдоीрдкुрдд्рд░ рдпрдЬ्рдЮ рд╢्рд░ी рд╢ाрддрдХрд░्рдгि, рд╡рд╕िрд╖्рдаी рдкुрдд्рд░ рд╢ाрддрдХрд░्рдгी, рд╡рд╕िрд╖्рдаी рдкुрдд्рд░ рдкुрд▓ुрдоाрд╡ि, рд╡рд╕िрд╖्рдаीрдкुрдд्рд░ рд╢िрд╡рд╢्рд░ी рдкुрд▓ुрдоाрд╡ि, рд╡рд╕िрд╖्рдаीрдкुрдд्рд░ рд╕्рдХंрдз рд╢ाрддрдХрд░्рдгि, рд╡рд╕िрд╖्рдаीрдкुрдд्рд░ рд╡िрдЬрдп рд╢ाрддрдХрд░्рдгि рдЗрдд्рдпाрджि рд░ाрдЬाрдУं рдиे рдЕрдкрдиा рдиाрдо рдФрд░ рдЪिрдд्рд░ों рдХे рд╕ाрде рд╕िрдХ्рдХों рдХो рдЬाрд░ी рдХी। рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдоाрдг рдФрд░ рдЬाрдирдХाрд░ी рдордж्рд░ाрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ाрд▓рдп рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╢्рд░ी рдЕрд░рд╡рдоुрдХ्рддрди् рдж्рд╡ाрд░ा рдирдпे рд░ूрдк рдХे рд╕िрдХ्рдХे (рдХोрдд्рддрд░рдХं рд╡िрдж्рдзांрдХ рдиाрдгाрд▓ु) рдиाрдордХ рд▓ेрдЦ рд▓िрдЦा рдЧрдпा рд╣ै।
2. рдЗрдХ्рдХ्рд╖्рд╡ाрдХु :
рдЗрдХ्рдХ्рд╖्рд╡ाрдХु рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬाрдУं рдиे рд╡िрдЬрдпрдкुрд░ी рдХो рд░ाрдЬрдзाрдиी рдмрдиाрдХрд░ рдИ. рд╕рди् 3рд╢рддि рдоें рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдЗрдирдоें рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ाрдЬा рд╣ै рдк्рд░рдердо рд╢ाрддрдоूрд▓ुрдбु, рд╡ीрд░ рдкुрд░ुрд╖ рджрдд्рддा рдФрд░ рдж्рд╡िрддीрдп рд╢ांрддрдоुрд▓ुрдбु।
3.рдмृрд╣рдд्рдлрд▓ाрдпрди :
рдЗрдХ्рдХ्рд╖्рд╡ाрдХु рд░ाрдЬाрдУं рдХे рдмाрдж рдмृрд╣рдд्рдлрд▓ाрдпрди рд░ाрдЬ рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬाрдУं рдоें рд╢्рд░ी рдЬрдпрд╡рд░्рдоा рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै।
4.рдЖрдиंрдж рдЧोрдд्рд░ीрдХ :
рдЧुंрдЯूрд░ рдХे рдЖрдЬू-рдмाрдЬू рдк्рд░ांрддों рдоें рдЗрд╕ рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬाрдУं рдиे рдХुрдЫ рд╕рдордп рддрдХ рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा।
5. рд╢ाрд▓ंрдХाрдпрди :
рдЗрд╕ рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬाрдУं рдиे рдИ. рд╕рди् 4 рд╕рджी рдоें рд╡ेंрдЧी рдк्рд░ांрдд рдоें рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдЗрд╕ рд╢ाрд▓ंрдХाрдпрди рд░ाрдЬाрд╡ंрд╢ рдоें рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े 4 рд░ाрдЬाрдУं рдХा рдиाрдо рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ै - рд╢्рд░ी рд╣рд╕्рддिрд╡рд░्рдоा, рдиंрджिрд╡рд░्рдоा, рд╡िрдЬрдпрд╡рд░्рдоा рдФрд░ рд╡िрдЬрдп рдиंрджिрд╡рд░्рдоा।
6. рдкрд▓्рд▓рд╡ :
рдкрд▓्рд▓рд╡ рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬा рддेрд▓ुрдЧु рдк्рд░ांрдд рдоें рд╣ी рдирд╣ीं рдЕрдкिрддु рдкूрд░े рджрдХ्рд╖िрдгाрдкрде рдХो 5 рд╢рддाрдм्рджिрдпों рддрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕ुрджृрдв़ рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдеा। рдЗрдирдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдорд╣ाрдмрд▓िрдкुрд░рдо рд╣ै। рдЕрдиेрдХ рдорд╣ाрди, рдмреЬे- рдмреЬे рдоंрджिрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рд╡ाрдпा рдЧрдпा। рдкрд▓्рд▓рд╡ рдЪрдХ्рд░рд╡рд░्рддिрдпों рдоें рдорд╣ेंрдж्рд░рд╡рд░्рдоा (рдИ.рд╕рди् 571-630) рдФрд░ рдирд░рд╕िंрд╣рд╡рд░्рдоा (рдИ.рд╕рди् 630-668) рдк्рд░рд╕िрдз्рдж рдеे।
7. рд╡िрд╖्рдгु рдХुंрдбिрдиुрд▓ु :
рдЗрд╕ рд╡ंрд╢ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ाрдЬा рдеे - рдЗंрдж्рд░рд╡рд░्рдоा, рдоाрдзрд╡рд╡рд░्рдоा рдФрд░ рд╡िрдХ्рд░рдо рджेрд╡ рд╡рд░्рдоा। рджो, рддीрди рд╢рддाрдм्рджिрдпों рддрдХ рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░ांрдд рдоें рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдкрд░ाрдХ्рд░рдоी рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдеा।
8. рдЪेрджि :
рдЪेрджि рдпा рд╣ैрд╣рдп рдиाрдордХ рд░ाрдЬ рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬाрдУं рдиे рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░ांрдд рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдкूрд░े рджрдХ्рд╖िрдг рдк्рд░ांрдд рдоें рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдпрд╣ рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдкूрд░्рд╡ी рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╣ाрде рд╕े рдкрд░ाрдЬिрдд рд╣ो рдЧрдпे।
9. рдкूрд░्рд╡ी рдЪाрд│ुрдХ्рдп - (рдкूрд░्рд╡ рдЪाрд│ुрдХ्рдп ) :
рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░ांрдд рдХो 5 рд╕рджिрдпों рддрдХ рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдеा рдкूрд░्рд╡ी рдЪाрд│ुрдХ्рдп рд░ाрдЬрд╡ंрд╢। рдИ. рд╕рди् 7 рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдк्рд░ाрд░ंрдн рдоें рд╢्рд░ी рдХृрд╖्рдг рд╡िрд╖्рдгुрд╡рд░्рдзрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕ рд╡ंрд╢ рдХा рд╢्рд░ीрдЧрдгेрд╢ рд╣ुрдЖ рд╣ै। 11 рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдЕंрдд рддрдХ рдЗрд╕ рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдХा рд╢ाрд╕рди рдЪрд▓ा рдеा। рдХрд░ीрдм 30 рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╢ाрд╕рди рдоें рдЗрд╕ рд╡ंрд╢ рдХे рджूрд╕рд░ा рддрдеा рддीрд╕рд░े рд╡िрдЬрдпाрджिрдд्рдп рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ैं। рд░ाрдЬ рд░ाрдЬ рдирд░ेंрдж्рд░ рдиे рдИ.рд╕рди् 1022 рд╕े рдИ. рд╕рди् 1060 рддрдХ рд░ाрдЬрдорд╣ेрди्рдж्рд░ рд╡рд░рдо् рдирдЧрд░ рдХो рд░ाрдЬрдзाрдиि рдмрдиाрдХрд░ рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдЙрдирдХे рджрд░рдмाрд░ी рдХрд╡ि рдирди्рдирдпрднрдЯ्рдЯ рд╕े рдЖंрдз्рд░ рдорд╣ाрднाрд░рддрдо् рдХाрд╡्рдп рдХी рд░рдЪрдиा рдХрд░рд╡ाрдпा।
10.рддेрд▓ुрдЧु рдЪोрд│ुрд▓ु :
рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░ांрддों рдХा рд╢ाрд╕рди рд╡ेрд▓рдиाрдЯि рдЪोрд│ुрд▓ु, рд░ेрдиाрдЯि рдЪोрд│ुрд▓ु, рдк्рд░ोрдд्рддрдкि рдЪोрд│ुрд▓ु, рдХोрдгिрджेрди рдЪोрд│ुрд▓ु, рдирди्рдиूрд░ू рдЪोрд│ुрд▓ु, рдиेрд▓्рд▓ूрд░ू рдЪोрд│ुрд▓ुрдиाрдордХ рд╡िрд╡िрдз рддेрд▓ुрдЧु рдЪोрд│ा рд╡ंрд╢ рдиे рдХिрдпा।
11. рдХाрдХрддीрдп рд░ाрдЬा :
рдХрд░ीрдм 3 рд╢рддाрдм्рджिрдпों рддрдХ рдХाрдХрддीрдп рд░ाрдЬाрдУं рдиे рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рд╢ाрд╕рди рдЪрд▓ाрдпा। рдкूрд░ा рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдЗрдирдХे рд╢ाрд╕рди рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖ рдЧрдпा। рдХाрдХрддीрдп рд░ाрдЬाрдУं рдоें рд╕ुрдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд░ाрдЬा рд╣ै рдЧрдгрдкрддि рджेрд╡। рдЗрдирдХी рдмेрдЯी рд░ुрдж्рд░рдоाрджेрд╡ी рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░ांрдд рдХा рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдкрд╣рд▓ी рдорд╣ाрд░ाрдгी рдеी। рдорд╣ाрд░ाрдгी рд░ुрдж्рд░рдоाрджेрд╡ी рдорд╣ा рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд░ाрдгी рдеी। рдЙрд╕рдиे рдЕрдиेрдХ рдпुрдж्рдз рдХिрдпा। рдХाрдХрддीрдп рд░ाрдЬाрдУं рдиे рд╢ैрд╡ рдзрд░्рдо рдХा рдкोрд╖рдг рдХिрдпा। рд╡рд░ंрдЧрд▓ рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рдЕрдиेрдХ рдоंрджिрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा। рдЗрди рдоंрджिрд░ों рдоें рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ैं - рд╣рдиुрдоाрдХोंрдбा рдХे рд╣рдЬाрд░ рдЦंрднो (Pillars) рдХा рдоंрджिрд░, рд╡рд░ंрдЧрд▓ рдХिрд▓ा рдХे рдЕंрджрд░ рд╕्рдеिрдд рд╕्рд╡рдпंрднू рдоंрджिрд░, рдкाрд▓рдо् рдкेрдЯा рдХे рд░ाрдордк्рдк рдоंрджिрд░ рдЖрджि। рдХाрдХрддीрдп рд░ाрдЬाрдУं рдиे рдХृрд╖ि рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХिрдпा। рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдЕрдиेрдХ рддाрд▓ाрдмों рдХो рдЦुрджрд╡ाрдХрд░ рдХрдИ рдПрдХрдб़ों рдХी рднूрдоिрдХो рдЦेрддीрдмाрдб़ी рдХрд░рдиे рд▓ाрдпрдХ рдмрдирд╡ाрдпा। рд╡े рдЖрдЬ рднी рдХृрд╖ि рдХे рд▓िрдП рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ैं।
12.рдоुрд╕ुрдиूрд░ि рдиाрдпрдХ :
рдХाрдХрддीрдп рд░ाрдЬाрдУं рдХा рдкрддрди рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╣ाрде рд╕े рдкाрд▓ा рдЧрдпा। рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╢ाрд╕рди рд╕े рдоुрдХ्рдд рдХрд░ा рдХрд░ рдоुрд╕ुрдиूрд░ि рдиाрдпрдХ рдкोрд▓рдп рдХाрдкрдпрдиाрдпрдХ, рдХाрдкрдп рдиाрдпрдХ рдиे рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдЙрдирдХे рд╕рдордп рдоें рд╡рд░ंрдЧрд▓ рдирдЧрд░ рдХो рд░ाрдЬрдзाрдиि рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рд░ाрдЬा рдХाрдкрдп рдиाрдпрдХ рдХो ‘рдЖंрдз्рд░рд╕ुрд░рдд्рд░ाрдг’ рдиाрдордХ рдЙрдкाрдзि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ।
13.рдкрдж्рдордиाрдпрдХा :
рдХाрдХрддीрдп рд░ाрдЬाрдУं рдХे рдкाрд╕ рд╕िंрдЧрдо рдиाрдпрдХ рдиे рдоंрдд्рд░ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрдо рдХिрдпा рдеा। рд╡рд╣ी рд╕िंрдЧрдо рдиाрдпрдХ рдиे рд░ाрдЪрдХोंрдбा рдоें рдкрдж्рдордиाрдпрдХ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рд░ेрдЪрд░्рд▓ рд╡ंрд╢ рдХे рд╡ेрд▓рдордиाрдпрдХों рдиे 14-15 рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд░ाрдЪрдХोंрдбा рдФрд░ рджेрд╡рд░рдХोंрдбा рдХो рд░ाрдЬрдзाрдиि рдмрдиाрдХрд░ рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा।
14. рд░ेрдб्рдбि рд░ाрдЬा :
рдЗрд╕ी рд╕рдордп рдоाрдиे 14-15рд╡ीं рд╕рджी рдоें рд╣ी рдк्рд░ोрд▓рдп рд╡ेрдоाрд░ेрдб्рдбी рдиे рдЕрдж्рджंрдХि рдоें рд░ेрдб्рдбि рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдХुрдЫ рд╕рдордп рдХे рдмाрдж рд░ाрдЬрдзाрдиि рдХे рд░ूрдк рдоें рдХोंрдбрд╡ीрдЯि рдХो рдмрдиा рджिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рд░ेрдб्рдбि рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдоें рдк्рд░ोрд▓рдп рд╡ेрдоाрд░ेрдб्рдбि, рдЕрдирдкोрддा рд░ेрдб्рдбि, рдЕрди рд╡ेрдоाрд░ेрдб्рдбि, рдХुрдоाрд░ рдЧिрд░िрд░ेрдб्рдбि рдФрд░ рдкेрдж рдХोрдордЯि рд╡ेрдХрдЯ рд░ेрдб्рдбि рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ाрдЬा рдеे। 15рд╡ीं рд╕рджी рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें рд╣ी рд░ाрдЬрдорд╣ेंрдж्рд░рд╡рд░рдо рдоें рднी рдФрд░ рдПрдХ рд░ेрдб्рдбि рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ। рдЗрд╕рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╕े рд╢्рд░ी рдХाрдЯрдп рд╡ेрдоा рд░ेрдб्рдбि рдФрд░ рдПрдХ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд░ाрдЬा рдеे рд╡ीрд░ рдорд╣ेрди्рдж्рд░ рд░ेрдб्рдбि। рд░ेрдб्рдбि рд░ाрдЬाрдУं рдиे рддेрд▓ुрдЧु рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рдЖрд░्рдпुрд╡ेрдж, рд╕ंрдЧीрдд, рдиृрдд्рдп рдЖрджि рд▓рд▓िрдд рдХрд▓ाрдУं рдХा рдкोрд╖рдг рдХिрдпा।
15.рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп :
рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░ांрдд рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╢ाрд╕рди рдХाрд▓ рдХो рд╕्рд╡рд░्рдг рдпुрдЧ рдоाрдирддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдмाрд░े рдоें рдЕрдиेрдХ рд╡िрджेрд╢ी рдпाрдд्рд░िрдпों рдиे рднी рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд░рдЪрдиाрдПँ рдХी। рд╕ंрдЧрдо рд╡ंрд╢рдЬ рд░ाрдЬा рд╣рд░िрд╣рд░ рдФрд░ рдмुрдХ्рдХ рд░ाрдпрд▓ु рдиाрдордХ рд░ाрдЬा рдж्рд╡ाрд░ा рдИ. рд╕рди् 1336 рдоें рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ। рдЗрд╕ рд╡ंрд╢ рдоें рдк्рд░ौрдв़ рджेрд╡рд░ाрдпрд▓ु рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд░ाрдЬा рдеे। рд╕ंрдЧрдо рд╡ंрд╢ рдХे рдмाрдж рд╡िрдЬрдпрдирдЧрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╕ाрд│ुрд╡, рддुрд│ुрд╡ рдФрд░ рдЖрд░рд╡ीрдЯी рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬाрдУं рдиे рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рддुрд│ुрд╡ рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬा рд╢्рд░ी рдХृрд╖्рдг рджेрд╡рд░ाрдп “рд╕ाрд╣िрддीрд╕рдорд░ांрдЧрдг рдЪрдХ्рд░рд╡рд░्рддी” рдХे рдиाрдордХ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд╕े рдорд╢рд╣ूрд░ рд╣ुрдП। рдЗрдирдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд░рдЪрдиा рд╣ै ‘рдЕрдоुрдХ्рддрдоाрд▓्рдпрдж’ рдиाрдордХ рдк्рд░ौрдв़ рдк्рд░рдмंрдз рдХाрд╡्рдп। рдЕрдкрдиे рджрд░рдмाрд░ рдоें рдЕрдиेрдХ рдорд╣ाрди рддेрд▓ुрдЧु рдХрд╡िрдпों рдХा рднрд░рдг рдкोрд╖рдг рдХिрдпा। рдЙрдирдХे рджрд░рдмाрд░ рдХे рдХрд╡िрдпों рдХो ‘рдЕрд╖्рдЯ рджिрдЧ्рдЧрдЬ’ рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं।
16. рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд░ाрдЬाрдУं рдХा рдпुрдЧ :
14 рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдк्рд░ाрд░ंрдн рдоें рд╣ी рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд▓ोрдЧों рдиे рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдкрд░ рдЖрдХ्рд░рдордг рдХिрдпा। рдИ. рд╕рди् 1323 рдоें рдХाрдХрддीрдп рд░ाрдЬाрдУं рдХो рд╣рд░ाрдХрд░ рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░ांрдд рдоें рдЕрдкрдиे рд╢ाрд╕рди рдХा рд╢्рд░ीрдЧрдгेрд╢ рдХिрдпा। рдИ.рд╕рди् 1347 рдоें рдЧुрд▓рдмрд░्рдЧा рдоें рдмрд╣ुрдордиी рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╣ुрдИ। рдХुрдЫ рд╕рдордп рдХे рдмाрдж рдмрд╣ुрдордиी рд░ाрдЬ्рдп рдЯुрдХрдб़ों рдоें рдмांрдЯा рдЧрдпा। рдЧोрд▓рдХुंрдбा рдХो рд░ाрдЬрдзाрдиि рдмрдиाрдХрд░ рдХुрддुрдмрд╖ाрд╣ी рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдХे рд╢ाрд╕рди рдХा рд╢ुрднाрд░ंрдн рд╣ुрдЖ। рдИ. рд╕рди् 1687 рдоें рдФрд░ंрдЧрдЬेрдм рдХे рд╣рдорд▓े рдХे рдХाрд░рдг рдХुрддुрдмрд╖ाрд╣ी рд╡ंрд╢ рдХा рдЕंрдд рд╣ो рдЧрдпा। 18 рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдЖрд░ंрдн рдоें рд╣ी рдиिрдЬाрдоुрд▓ рдоुрд▓्рдХ рдЖрд╕़рдл़рдЬाрд╣ी рд╡ंрд╢рдЬ рдХा рд╢ाрд╕рди рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЗрд╕ рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬाрдУं рдХो ‘рдиिрдЬाрдо’ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрдирдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рдЕрдиेрдХ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдиिрд░्рдоाрдгों рдХे рд╕ाрде рд╕ाрде рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рд╢рд╣рд░ рдХा рднी рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ। рдХुрддुрдмрд╖ाрд╣ी рд░ाрдЬाрдУं рдХे рд╢ाрд╕рди рдХाрд▓ рдоें рдкрд░्рд╖िрдпрди рд░ाрдЬा рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдеी। рдЗрд╕ рдХुрддुрдмрд╖ाрд╣ी рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬाрдУं рдиे рдЕрдкрдиे рджрд░рдмाрд░ рдоें рддेрд▓ुрдЧु рднाрд╖ा рдХे рдХрд╡ि / рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдХा рднी рдкोрд╖рдг рдХिрдпा। рдЖрд╕़рдл़ рдЬाрд╣ि рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдХे рдЕंрдд рдоें рдкрд░्рд╖िрдпрди рднाрд╖ा рдХे рд╕्рдеाрди рдХो рдЙрд░्рджू рднाрд╖ा рдиे рдЖрдХ्рд░рдордг рдХिрдпा। рдЙрд░्рджू рд░ाрдЬा рднाрд╖ा рдмрди рдЧрдИ। рджрд░рдмाрд░, рд╢िрдХ्рд╖ा рддрдеा рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рднी рдЙрд░्рджू рдХा рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдмрдв़ рдЧрдпा рдФрд░ рддेрд▓ुрдЧु рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдХрдо рд╣ो рдЧрдпा। 1948 рд╕िрддंрдмрд░ рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдмाрдж рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдкोрд▓िрд╕ рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдоें рд╡िрд▓ीрди рдХрд░ рджिрдпा। рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рдиिрдЬाрдо рд╡ंрд╢рдЬों рдХा рдкाрд▓рди рдХा рдЕंрдд рд╣ो рдЧрдпा।
17. рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди :
рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╡ंрд╢рдЬों рдХे рдмीрдЪ рд▓рдб़ाрдИ рд╣ो рд░рд╣ी рдеी। рдЗрд╕рдХे рдмीрдЪ рдоें рдмिрдЪौрд▓िрдпा рдХрд░рдиे рд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд▓ोрдЧों рдХो рд╕рдоुрдж्рд░ рддрдЯ рд╡рд░्рддी рдЬिрд▓े рдФрд░ рджрдд्рддрдХ рдоंрдбрд▓ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП। рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиे рдХी рдирддीрдЬे рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд▓ोрдЧों рдХो рдЬिрди рдк्рд░ांрддों рдХा рд╢ाрд╕рди рдоिрд▓ा рдеा, рд╡े рдк्рд░ांрдд рдордж्рд░ाрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рднाрдЧ рдеे। рднाрд░рдд рджेрд╢ рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдоिрд▓рдиे рдХे рдмाрдж рдордж्рд░ाрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдк्рд░ांрдд 1953 рдоें рд╢्рд░ी рдкोрдЯ्рдЯि рд╢्рд░ीрд░ाрдоुрд▓ु рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ों рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдЖंрдз्рд░ рд░ाрдЬ्рдп рдмрди рдЧрдпा।
1948 рдоें рдкुрд▓िрд╕ рдХी рдХाрд░्рд░рд╡ाрдИ рд╕े рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рд░िрдЬ्рд╡ाрдбों рдХो рдПрдХ рдХрд░рдХे рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиा рдЧрдпा। рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рднाрд╖ा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджोрдиों рд░ाрдЬ्рдпों рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рд╕ंрдпुрдХ्рддрд░ाрдЬ्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдмрдиा рджिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рддेрд▓ुрдЧु рднाрд╖ा рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдк्рд░ांрддों рдХे рд░ूрдк рдоें (1956 рдоें) рдкुрдирд░्рдЧрдарди рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рд╡िрд╢ाрд▓ рдЖंрдз्рд░ा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ुрдЖ, рдЬो рдЖрдЬ рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдиाрдо рд╕े рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╣ै।
рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХी рд░рдЪрдиा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░ांрддों рдХा рдиाрдо рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै – 1.рддрдЯीрдп рдк्рд░ाрдд (рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдоुрдж्рд░ рддрдЯрд╡рд░्рддी рдЬिрд▓े) 2. рджрдд्рддрдХ рдоंрдбрд▓ (рд╡рд░्рддрдоाрди рд░ाрдпрд▓рд╕ीрдоा) 3. рдиिрдЬाрдо рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж (рд╡рд░्рддрдоाрди рддेрд▓ंрдЧाрдгा) рдеे। рддीрди рдоिрд▓рдХрд░ 1956 рдоें рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░ांрдд рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ुрдЖ। рддрдЯीрдп рдк्рд░ांрдд рдФрд░ рд░ाрдпрд▓рд╕ीрдоा рдк्рд░ांрддों рдкрд░ рдЦाрд╕рдХрд░ рдХृрд╖्рдгा, рдЧुंрдЯुрд░ु, рдкूрд░्рд╡ी рдФрд░ рдкрд╢्рдЪिрдо рдЧोрджाрд╡рд░ी рдЬिрд▓ों рдкрд░ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рдХा рдЬ्рдпाрджा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़ा। рдЗрди рдк्рд░ांрддों рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рднी рдЬ्рдпाрджा рд╣ै। рддेрд▓ंрдЧाрдгा рдоें рдЙрд░्рджू рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдЬ्рдпाрджा рд╣ै। рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдпा рдоंрдбрд▓िрдХ рднेрдж, рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╢ैрд▓ी рдоें рдЕंрддрд░, рдЗрди рджोрдиों рдк्рд░ांрддों рдХी рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рдХी рдЕрдкрдиी-рдЕрдкрдиी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддा рдХा рдХाрд░рдг рдмрди рдЧрдпे। рдпे рдЕंрддрд░ рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рднी рдЕрдкрдиा рдк्рд░рднाрд╡ рджिрдЦाрддे рд╣ैं।
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкрд╣рдЪाрдиी рдЧрдпी рдоुрдЦ्рдп рднाрд╖ाрдУं рдоें рджрдХ्рд╖िрдг рдк्рд░ांрдд рдХी рддेрд▓ुрдЧु рднाрд╖ा рднी рдПрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рджेрд╢ рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдФрд░ рд╡िрд╕्рддृрдд рднाрд╖ा рд╣ै। рд╕рди् 1956 рдоें рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ुрдЖ рд╣ै। (рдкрд╣рд▓े рдЖंрдз्рд░ рдФрд░ рддेрд▓ंрдЧाрдиा рджोрдиों рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рдмोрд▓рддे рдеे) рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдЙрд╕рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдеी। рддेрд▓ुрдЧु рдЙрд╕рдХी рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдФрд░ рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рднाрд╖ा рд╣ै। рддेрд▓ुрдЧु рдк्рд░рдоुрдЦ рднाрд╖ा рд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рднी рд╣ै। рдкрд░ंрддु рдЬूрди 2, 2014 рдоें рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рд╕े рддेрд▓ंрдЧाрдиाрдк्рд░ांрдд рдЕрд▓рдЧ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рднौрдЧोрд▓िрдХ, рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ, рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рддрдеा рд╕рдоाрдЬ, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдХрд░ рдЖंрдз्рд░рдк्рд░ांрдд рдФрд░ рддेрд▓ंрдЧाрдиा рдоें рдЕрдиेрдХ рднाрд╖ाрдПं рдФрд░ рд▓ोрдХрднाрд╖ाрдПँ (рдЬрдирдЬाрддि рдХी рднाрд╖ाрдПँ) рдмोрд▓рдиेрд╡ाрд▓ी рдЬрдирддा рдмрдбी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं। рддेрд▓ुрдЧु рд╕рдоाрдЬ рдЙрд░्рджू рдФрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ाрдУं рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдмрд╣ुрднाрд╖िрдХ рдФрд░ рдмрд╣ुрд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЬुрдб़ा рд╣ै।
рдбॉ. рдЕрди्рдирдкूрд░्рдгा .рд╕ी.
рд╣िрди्рджी рд╡िрднाрдЧ, рдоाрдирд╡िрдХी рд╕ंрдХाрдп
рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рд╡िрд╢्рд╡ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдЧрдЪ्рдЪी рдмोрд▓ी
рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж -500046, рддेрд▓ंрдЧाрдгा।
рдпे рднी рдкрдв़े ;
✓ рдЖंрдз्рд░ рддрдеा рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдпों рдоें рд░ाрдоाрдпрдг рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдп