рдбॉ. рд╕рдл़ीрдиा.рдПрд╕.рдП
рдЕрд╕िрд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░
рдХुрд╕ाрдЯ, рдХोрдЪ्рдЪि Shaiksafeena786@gmail.com
рд╕्рдд्рд░ी рдХी рдЙрди्рдирддि рд╕рднी рджिрд╢ाрдУं рдоें рдЕрднी рддрдХ рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рд╣ै। рдЧाँрд╡ों рдФрд░ рдЫोрдЯे–рдЫोрдЯे рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рдРрд╕ी рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рдЖрдЬ рднी рдЬीрд╡िрдд рд╣ै рдЬो рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдмाрд╣рд░ी рджुрдиिрдпा рд╕े рд╡ंрдЪिрдд,рдЕрд╢िрдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдЗрдЪ्рдЫा рди рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рд╡ेрд╢्рдпा рдХा рдЬीрд╡рди рдмिрддाрдиे рдХे рд▓िрдП рдореЫрдмूрд░ рд╣ै। рд╕्рдд्рд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдмрдЬрддा рджिрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рднी рд╡िрднिрди्рди рдХрджрдо рдФрд░ рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдиाрд░ी рд╢ोрд╖рдг рд╕े рдмрдЪाрдиे рдХे рдЙрдкाрдп, рд╢्рд░рдо рдоें рд╕рдоाрди рднाрдЧीрджाрд░ी, рди्рдпूрдирддрдо рдкाрд░िрд╢्рд░рдоिрдХ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ेрд╡ाрдУं рддрдеा рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдоों рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдЫूрдЯ рдЖрджि рдЕрдиेрдХ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд░рдЦे рдЧрдпे рддрдм рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдиाрд░ी рдХे рд▓िрдП рд░ोрдЬрдЧाрд░, рдШрд░ेрд▓ू рдЕрдерд╡ा рдЫोрдЯे рдЙрдж्рдпोрдЧ – рдзंрдзे, рд╢िрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рд╕्рд╡ाрд╕्рде рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдоें рд╢िрдХ्рд╖िрдХा, рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░िрдпрди, рдиाрд░्рд╕, рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдЖрджि рд╕ेрд╡ाрдПँ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ोрдиे рд▓рдЧी। рдЬрд╣ाँ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ो рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рднी рджी рдЬाрдиे рд▓рдЧी। “рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рд╢्рд░рдо, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рд╢िрдХ्рд╖ा, рдЧृрд╣, рдХृрд╖ि, рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХрд▓्рдпाрдг, рдЙрдж्рдпोрдЧ рдЖрджि рддрдеा рдпोрдЬрдиा рдЖрдпोрдЧ рдХे рд╕ाрдорди्рддिрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдиाрд░ी рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиे рдХी рдУрд░ рдЙрди्рдоुрдЦ рд╣ुрдП рддाрдХि рдиाрд░ी рд╡рд░्рдЧ рдХा рдЪрди्рдж्рд░рдоुрдЦी рд╡िрдХाрд╕ рд╣ो рд╕рдХे рдФрд░ рд╡рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдзाрд░ा рдоें рдЕрдкрдиा рдпोрдЧрджाрди рдХрд░ рд╕рдХे।”1 рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे реЫрд░िрдП рдЖрдЬ рдиाрд░ी рдЕрдкрдиी рдЕрд▓рдЧ рдЕрд╕्рдоिрддा рдХी рдЙрдкाрджेрдпрддा рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рд▓рдЧी рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдХे рд╡рд╣ рдКँрдЪे рдкрджों рдкрд░ рдиौрдХрд░ी рдХрд░рдиे рд▓рдЧी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рдЕрдкрдиी рддрд░рдл рд╕े рдкूрд░्рдг рд╕рд╣рдпोрдЧ рднी рджे рд░рд╣ी рд╣ै।
рдЕрдиाрдоिрдХा рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рддिрдирдХा рддिрдирдХे рдкाрд╕’ рдоें рдПрдХ рд╕ेрдХ्рд╕ рд╡рд░्рдХрд░ рдЬिрд╕्рдо рдмेрдЪрдХрд░ рдЕрдкрдиी рдмेрдЯी рддाрд░ा рдХो рдкреЭाрддी рд╣ै рддाрдХि рд╡рд╣ рдкреЭ-рд▓िрдЦ рдХрд░ рдЖрдЧे рдмреЭрдкाрдпे। рдЬिंрджрдЧी рдоें рдХुрдЫ рдмрди рдкाрдпे “рдорд░рдиे рдХे рдкрд╣рд▓े рдоाँ рдХрд╣ рдЧрдпी рдеीं – рдмेрдЯा, рдХिрд╕ी рддрд░рд╣ рдкреЭ рд▓ेрдиा। рдЙрд╕рдХा рдмрд╕ рдЪрд▓рддा рддो рдоुрдЭे рдкрд╣рд▓े рд╣ी рджिрди рд╕े рд╣ोрд╕्рдЯрд▓ рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдкреЭाрддी।”2 рддाрд░ा рдХी рдоाँ рдЪाрд╣рддी рдеी рдХि рддाрд░ा рдкреЭे, рдХुрдЫ рдмрдиे। рдЙрд╕рдХी рдЕрдкрдиी рдЬिंрджрдЧी рдмрд░рдмाрдж рд╣ो рдЧрдпी। рдЙрд╕рдХी рдмेрдЯी рдкреЭ-рд▓िрдЦрдХрд░ рдЕрдЪ्рдЫी рдЕрдлрд╕рд░ рдмрди рдЬाрдпे рддो рдЕрдкрдиी рдмेрдЯी рдХी реЫिंрджрдЧी рддो рдмрдЪ рдЬाрдПрдЧी।
‘рд╢ेрд╖ рдХाрджрдо्рдмрд░ी ’ рдоें рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╣िंрд╕ा рдХी рд╢िрдХाрд░ рдпुрд╡рддिрдпाँ рдЕрдзिрдХ рд╣ैं। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рдоुрдЦ्рдп рдкाрдд्рд░ рд░ूрдмी рджीं рдХा рдЬीрд╡рди рднी рдЗрди рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рд╕े рдкूрд░्рдг рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдРрд╕े рд╕्рдд्рд░ी рдкाрдд्рд░ рднी рд╣ै рдЬी рдХि реЫिंрджрдЧी рдХो рдЕрдкрдиी рдорд░्рдЬी рд╕े рдЬीрддी рд╣ै। рдЙрд╕рдХी рдиाрддिрди рдХाрджрдо्рдмрд░ी рджिрд▓्рд▓ी рдоें рд░рд╣рддा рд╣ै ,рд╡рд╣ рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХрд░рддी рд╣ै। рдХрджрдо्рдмрд░ी рдЕрдкрдиी рдиाрдиी рдХी рдк्рд░рдХृрддि рд╕े рднिрди्рди рд╣ै। рд╡рд╣ рдХुрдЫ рдПрдЧ्рд░ेрд╕िрд╡ рд╣ै рдФрд░ рдирдИ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЬीрд╡рди рдХो рджेрдЦрддी рд╣ै। рдХाрджрдо्рдмрд░ी рджिрд▓्рд▓ी рдоें рд╕рд╣рдЬीрд╡рди рдмीрддा рд░рд╣ी рд╣ै। рд╡рд╣ рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╕ाрд╣рд╕ी рд╣ै рдХि рдЙрд╕े рд╡िрд╡ाрд╣ рдХा рдмंрдзрди рднी рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡рд╣ рдиाрдиी рд╕े рднी рдЦुрд▓рдХрд░ рдмрддा рджेрддी рд╣ै। рд╕्рдд्рд░ी-рд╡िрдорд░्рд╢ рдХो рдпрд╣ рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрдпिрдд рдХрд░рддा рд╣ै।
рдХुрд▓рдоिрд▓ाрдХрд░ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдХे рд░ूрдк рдоें рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдЙрдЪिрдд рд╣ोрдЧा рдХि рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рднीрддрд░ рдФрд░ рдмाрд╣рд░ рд╕्рдд्рд░ी рдХो рдШрд░-рдкрд░िрд╡ाрд░, рд╕рдоाрдЬ, рджेрд╢-рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рд╕рдоाрди рдЕрдзिрдХाрд░ рджिрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓े рдиिрдпрдо рдХाрдиूрди рддो рд╣ै। рдЙрд╕рдХा рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди рднी рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдлिрд░ рднी рд╣рдоाрд░े рдШрд░-рдкрд░िрд╡ाрд░-рд╕рдоाрдЬ рдоें рдкुрд░ुрд╖ рдХी рдк्рд░рднुрддा рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдПрд╡ं рдкрд░ोрдХ्рд╖ рд░ूрдк рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдгों рдоें рдкुрд░ुрд╖рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡рд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд▓ंрдмा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╣ै। рд╕ौрдХреЬों рд╣рдЬाрд░ों рд╕ाрд▓ों рд╕े рдЙрд╕рдХा рдЖрдЪрд░рдг рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рддा рдЖ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕्рдд्рд░ी рднी рдЗрд╕ рдЖрдЪрд░рдг рд╕े рдоुрдХ्рдд рдирд╣ीं рд╣ै।
рд╕ंрджрд░्рдн :
1.рдзрд░्рдордкाрд▓ - рдиाрд░ी рдПрдХ рд╡िрд╡ेрдЪрди -рдкृ. 11,рднाрд╡рдиा рдк्рд░рдХाрд╢рди,рджिрд▓्рд▓ी,рдк्рд░.рд╕ं – 1996
2.рдЕрдиाрдоिрдХा - рддिрдирдХा рддिрдирдХे рдкाрд╕ - рдкृ. 48,рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди,рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी ,рдк्рд░.рд╕ं – 2008
3.рдЕрд▓рдХा рд╕рд░ाрд╡рдЧी - рд╢ेрд╖ рдХाрджрдо्рдмрд░ी - рдкृ.78,рд░ाрдЬрдХрдорд▓ рдк्рд░рдХाрд╢рди,рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рдк्рд░.рд╕ं – 2004
рдпे рднी рдкрдв़ें ;