‘рд╢рд╣рд░ рдоें рдХрд░्рдл्рдпू’ – рд╡िрднूрддि рдиाрд░ाрдпрдг рд░ाрдп
(Shahar Mein Curfew - Vibhuti Narain Rai)
‘рд╢рд╣рд░ рдоें рдХрд░्рдл्рдпू’ рд╡िрднूрддि рдиाрд░ाрдпрдг рд░ाрдп рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдЦा рдЧрдпा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै। “рд╢рд╣рд░ рдоें рдХрд░्рдл्рдпू” (1986) рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХो рдХेंрдж्рд░ рдоें рд░рдЦ рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХे рдкрддрди рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ा рд░ाрдп рдХा рд░िрдкोрддाрд░्рдЬ рд╢ैрд▓ी рдоें рд▓िрдЦा рдЧрдпा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдоाрд░्рдоिрдХ рдвंрдЧ рд╕े рдмाрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпाрдХ рд╕рдоुрджाрдп рдХे рдмीрдЪ рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпाрдХ рд╕рдоुрджाрдп рдХे рднрдп рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рдХिрдпा рд╣ै। рд╢рд╣рд░ рдоें рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖрдмाрджी рдХी рдмंрдЯрдиा рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХी рдЫाрддी рдлрдЯрдиे рдЬैрд╕ा рд╣ै। рдЫुрд░ा рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рд╣ी рдирд╣ीं, рдкूрд░े рд╕рдоाрдЬ рдХी рдкрд╕рд▓ी рдоें рд╕рдоा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдоाрд╣ौрд▓ рдХा рдЬрд╣рд░ рд╡ृрдд्рддाрди्рдд рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкूрд░ी рд░рдЪрдиा рдоें рдлैрд▓ рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╡рд░्рдгрди рдХाрд▓ рдХि рд╕िрдлрдд рд╣ै।
1980 рдХे рджрд╢рдХ рд╕े рд╣िंрджू рдмुрдиिрдпाрджрдкрд░рд╕्рддी рдХे рдЙрдд्рдХрд░्рд╖ рд╕े рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпाрдХ рдФрд░ рднी рдЕрдзिрдХ рд░рдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдоुрдж्рд░ा рдоें рдЖ рдЧрдП। рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж рдоें рд╣िंрджू-рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧे рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдоें рд░рдЪा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рд╡рд░्рдЧ-рдЖрдзाрд░ рдаीрдХ-рдаाрдХ рдмुрдиा рдЧрдпा рд╣ै। рд╣िंрджू рд╣ो рдпा рдоुрд╕рд▓рдоाрди рджोрдиों рд╕ंрдк्рд░рджाрдпों рдоें рдиिрдо्рди рдордз्рдпрд╡рд░्рдЧ рд╣ी рддрдмाрд╣ рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕рдмाрд▓्рдЯрди рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै- рд╕рдмाрд▓्рдЯрди рдХे рдХрдордЬोрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рдЖрдзाрд░ рдХी рдХрд╣ाрдиी। рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд╕рдоुрджाрдп рдХे рдХрдордЬोрд░ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рдЖрдзाрд░ рдХो рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдиे рдаीрдХ рд╕े рдЙрди्рдоोрдЪिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдоें рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рддंрдЧी рдХрд░्рдл्рдпू рдоें рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдмрджрд╣ाрд▓ी рдХा рдХाрд░рдг рдмрдирддी рд╣ै। рд╣ाрдб़рддोрдб़ рдоेрд╣рдирдд рдХрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╕े рджो рдЬूрди рдЦाрдиा рдЬुрдЯा рдкाрддे рд╣ैं। рдЙрд╕рдоें рдХрд░्рдл्рдпू рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрдаिрдиाрдИ рдЬीрд╡рди рдХो рдФрд░ рдирд░рдХ рдмрдиा рджेрддी рд╣ै। рдиिрдо्рди рдордз्рдпрд╡рд░्рдЧ рдХे рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рдХी рдХрдеा рдмुрдирдиे рдоें рд╕्рдеाрди рд╕ंрдХोрдЪ рдХे рдХाрд░рдг рд╕рдИрджा рдХे рджांрдкрдд्рдп рдХी рдХрдаिрдиाрдИ рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдмेрдзрдХ рдФрд░ рдоाрд░्рдоिрдХ рдмрди рдкрдб़ा рд╣ै। рдЗрд╕ рджुрдЦ рдХे рд╕ाрде рд╣ी рджूрд╕рд░ा рдмрдб़ा рджुрдЦ рд╕ंрдбाрд╕ рдХा рд╣ै। рдпрд╣ рджोрдиों рдХрдаिрдиाрдЗрдпां рдЙрд╕ рдШрд░ рдХे рдмाрд╕िंрджों рдХा рдЬीрд╡рди рдирд░рдХ-рд╕ा рдмрдиा рджेрддी рд╣ै। рдЧाँрд╡ рдХे рдлैрд▓ाрд╡ рдоें рдпрд╣ рдЕрднाрд╡ рдирд╣ीं рд░рд╣рддा рд╣ै। рдХрд░्рдл्рдпू рдХे рд╕рдордп рд╕ंрдбाрд╕ рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдХो рд▓ाрдиा рдПрдХ рдХрд▓ाрдд्рдордХ рд╕ूрдЭ рд╣ै।
рдЧрд░ीрдм рдХे рд▓िрдП рдХрдлрди-рджрдлрди рднी рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╣ै। рд╕рдИрджा рдХी рдмрдЪ्рдЪी рдХे рдЕंрддिрдо рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХे рдЗрд░्рдж-рдЧिрд░्рдж рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рд╕рдмрд╕े рдоाрд░्рдоिрдХ рдк्рд░рд╕ंрдЧ рд░рдЪा рдЧрдпा рд╣ै। рд╕рдИрджा рдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рдЬीрд╡िрдХा рдХे рд▓िрдП рдЬрдж्рджोрдЬрд╣рдж рддрдеा рдЕंрддिрдо рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХी рдоाрдирд╕िрдХ рдпाрддрдиा рдиे рдХрдеा рдХो рдХाрдлी рдоाрд░्рдоिрдХ рдмрдиा рджिрдпा рд╣ै।
рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХा рдЧ्рд░ाрдл рдРрд╕े рдиीрдЪे рдЧिрд░ा рд╣ै рдХि рд╡ैрдордирд╕्рдп рд╣ी рдЗрди рджोрдиों рд╕ंрдк्рд░рджाрдпों рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХा рд╡्рдпाрд╡рд░्рддрдХ рд▓рдХ्рд╖рдг рдмрди рдЧрдпा। рдмीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдЕंрддिрдо рджрд╢рдХ рдоें рдЬрдм рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдЙрднाрд░ рдкрд░ рдЖрдиे рд▓рдЧी рддрдм рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХी рдЕрд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рднाрд╡рдиा рдХो рджेрдЦा рдЬाрддा рд╣ै।
рд╡िрднूрддि рдиाрд░ाрдпрдг рд░ाрдп рдиे рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпाрдХ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХे рджрд░्рдж рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди ‘рд╢рд╣рд░ рдоें рдХрд░्рдл्рдпू’ рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै। рд╕ंрдШ рдкрд░िрд╡ाрд░ рд╡ाрд▓ों рдХा рддाрдиा рд╕ुрдирдХрд░ рд╡े рдФрд░ рднी рд╢ुрддुрд░рдоुрд░्рдЧ рдХी рддрд░рд╣ рдЧрд░्рджрди рд╣िрд▓ाрдиे рд▓рдЧे। рдпुрд╡ा рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдзрд░्рдо рдоें рд╢рд░рдг рдвूंрдврдиे рд▓рдЧे। рдЧрд░ीрдмी рдФрд░ рдЙрдд्рдкीрдб़рди рд╕े рд░ाрд╣рдд рд╡े рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдоें рдвूंрдврдиे рд▓рдЧे।
рдЕрд╕рд▓ рдоें рдЕрдЪ्рдЫा рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рди рд╣िंрджू рд╣ोрддा рд╣ै рди рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрджि рд╡рд╣ рдордиुрд╖्рдп рдирд╣ीं рд╣ै рддो рд╡рд╣ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдИрдоाрдирджाрд░ी рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХी рдПрдХ рдмрдб़ी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡िрднूрддि рдиाрд░ाрдпрдг рд░ाрдп рдХी рдпрд╣ рдИрдоाрдирджाрд░ी рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдмрдб़ी рддाрдХрдд рд╣ै। рдХрдеाрдХाрд░ рд╣िंрджू рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рджोрдиों рд╕ंрдк्рд░рджाрдпों рдХे рдмीрдЪ рддрдЯрд╕्рде рд╣ै। рд╡рд╣ рдПрдХ рддрдЯрд╕्рде рдкрд░्рдпрд╡ेрдХ्рд╖рдХ рдХी рддрд░рд╣ рдЕрдоाрдиुрд╖िрдХ рдХृрдд्рдп рд╡िрд╡рд░рдг рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЗрд╕ рд░िрдкोрддाрд░्рдЬ рд╢ैрд▓ी рдиे рд╣ी рдХрджाрдЪिрдд рдЙрд╕े рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХрддा рджी рд╣ै।
рдЪूंрдХि рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдЕрдкेрдХ्рд╖рдпा рдпा рдХрдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╣ै рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╣िंрджूрдУं рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХाрдлी рдЧрд░ीрдм рд╣ै, рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдЭрдЧрдб़ों-рдлрд╕ाрджों рдоें рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╣ी рдЕрдзिрдХ рд╣ाрдиि рдЙрдаाрддे рд╣ैं। рдЕрдзिрдХांрд╢ рджंрдЧों рдоें рд╣िंрджूрдУं рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдЕрдзिрдХ рдорд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╣िंрджूрдУं рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рдЕрдзिрдХ рдШрд░ рдЬрд▓ाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдмुрдиिрдпाрджрдкрд░рд╕्рдд рд╣िंрджू рдмाрд░-рдмाрд░ рдкाрдХिрд╕्рддाрдиी рдХрд╣рдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рддाрдиा рджेрддे рд╣ैं। рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХी рдЫाрддी рдоें рдПрдХ рджрд░ाрд░ рд╣ै। рдЕрд╕рд▓ рдоें рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХी рдЖрдзाрд░рд╢िрд▓ा рд╣ै। рдЬो рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдирд╣ीं рд╡рд╣ рдлांрд╕ी рддंрдд्рд░ рдмрди рдЬाрддा рд╣ै। рдПрдХ рдмрд╣ुрд▓рддाрд╡ाрджी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рд╣ुрдП рдмिрдиा рди рджेрд╢ рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै рди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░। рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдЫाрддी рдлрдЯ рдЬाрддी рд╣ै। рд░ाрдп рдиे рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╣िंрджू рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХी рдиिрдпрддि рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рджेрддे рд╣ुрдП рджिрдЦा рд╣ै- “рдорд╕рд▓рди рд╢рд╣рд░ рдХा рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕ा рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдмрди рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдоें рд░рд╣рдиेрд╡ाрд▓े рдкाрдХिрд╕्рддाрдиी।“ ‘рд╢рд╣рд░ рдоें рдХрд░्рдл्рдпू’ рдХा рдиिрд╣िрддाрд░्рде рдпрд╣ी рд╣ै।
рдбॉ. рдоुрд▓्рд▓ा рдЖрджрдо рдЕрд▓ी
рдпे рднी рдкрдв़े;