рдж्рд╡िрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд рдПрд╡ं рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рдк्рд░ांрддों рдХी рдоांрдЧ

Dr. Mulla Adam Ali
0
Two-nation theory

Two-nation theory

рдж्рд╡िрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд рдПрд╡ं рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рдк्рд░ांрддों рдХी рдоांрдЧ

         рдж्рд╡िрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рд╕िрдж्рдзांрдд (Two-nation theory) рдХे рдЬрди्рдорджाрддा рдоोрд╣рдо्рдордж рдЗрдХрдмाрд▓ рдеे рдЬो рдкрд╣рд▓े ‘рд╣िंрджू рд╣ै рд╣рдо рд╡рддрди рд╣ै рд╣िंрджोрд╕्рддां рд╣рдоाрд░ा’ рдХा рдЧाрдпрди рдХрд░рддे рдеे рд▓ेрдХिрди рдмाрдж рдоें рдЗрди्рд╣ोंрдиे ‘рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╣ै рд╣рдо рд╡рддрди рд╣ै рд╕ाрд░ा рдЬрд╣ां рд╣рдоाрд░ा’ рдХी рддाрди рдЫेрдб़ी рдФрд░ рдХрдЯ्рдЯрд░рдкंрдеी рдоुрд╕्рд▓िрдоों рдХे рдЕрдЬीрдЬ рдмрди рдЧрдП। рд╡рд╕्рддुрддः рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХी рд░ाрдЬрдиीрддि рдХो рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдЖрдзाрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджिрдпा рдФрд░ рдЗрдирдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рдЬिрди्рдиा рдкрд░ рднी рдХाрдлी рдк्рд░рднाрд╡ рд░рд╣ा। рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╡िрдЪाрд░рдХों рдоें рдоोрд╣рдо्рдордж рдЗрдХрдмाрд▓ рдХा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рдеा, рдпे рдоूрд▓рддः рдХрд╡ि рдФрд░ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдеे। рд╕рди् 1930 рдоें ‘рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ’ (All-India Muslim League) рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдмрдиे। рд╕рди् 1933 рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░рднाрд╡ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдоाрдирд╕ рдкрд░ рд╣ुрдЖ। рднाрд░рддीрдп рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХो рдЗрдХрдмाрд▓ рдиे рджो рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрдЪाрд░ рджिрдП- 1.рдж्рд╡िрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд (Two-nation theory) 2.рдоुрд╕्рд▓िрдо рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рдк्рд░ांрдд рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा।

        рдЗрдХрдмाрд▓ рдХे рдорддाрдиुрд╕ाрд░- “рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдХिрд╕ी рдПрдХ рджेрд╢ рдХा рдзрд░्рдо рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡рд╣ рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╕ीрдоाрдУं рдоें рдЖрдмрдж्рдз рдзрд░्рдо рдирд╣ीं рд╣ै। рдЬिрд╕ рдзрд░्рдо рдХे рд▓ोрдЧ рднाрдИрдЪाрд░े рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХेрд╡рд▓ рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓ों рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं।“1  рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣िंрджू рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдоूрд▓рддः рднिрди्рди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рд░рд╣ рд░рд╣े рдеे।

       рдЗрдХрдмाрд▓ рдиे рдЗрд╕ рдордд рдХी рд╕рдорд░्рдерди рдХे рд▓िрдП рд╡े рддрд░्рдХ рджिрдпा рдХрд░рддे рдеे рдХि –“рд╣рдоाрд░ा рдзрд░्рдо, рд╣рдоाрд░ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд╕рдн्рдпрддा, рдЗрддिрд╣ाрд╕, рдкрд░ंрдкрд░ाрдПं, рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рдХाрдиूрдиी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ рдХे рдиिрдпрдо рдПрд╡ं рд╡िрд╡ाрд╣ рдХी рдкрдж्рдзрддिрдпां рдоूрд▓рддः рд╣िंрджूрдУं рд╕े рдПрдХрджрдо рднिрди्рди рд╣ै। рдЗрди्рд╣ीं рднिрди्рдирддाрдУं рдХे рдХाрд░рдг рд╣рдо рдЙрдирд╕े рдкूрд░्рдгрддा рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ै। рдХेрд╡рд▓ рдЗрддрдиी рд╣ी рдмाрддें рдирд╣ीं рд╣рдоाрд░े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдд्рдпोрд╣ाрд░, рд░ूрдв़िрдпां, рд╡рд░्рдгрдоाрд▓ा рдпрд╣ां рддрдХ рдХि рд╣рдоाрд░ी рднोрдЬрди рдкрдж्рдзрддिрдпां рдПрд╡ं рд╡ेрд╢рднूрд╖ा рддрдХ рдоें рдоौрд▓िрдХ рдЕंрддрд░ рд╣ै”2  рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣िंрджू рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдоूрд▓рддः рднिрди्рди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ी рдпрд╣ां рд╣ै।

       рд╕рди् 1929, рдЬрдирд╡рд░ी рдоें рдоोрд╣рдо्рдордж рдЗрдХрдмाрд▓ (Muhammad Iqbal) рдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि –“рдоैं рд╡рд╣ рджिрди рджेрдЦ рд░ाрд╣ рд╣ूं рдЬрдм рдкंрдЬाрдм, рдЙрдд्рддрд░ рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╕ीрдоा рдк्рд░ांрдд, рд╕िंрдз рдПрд╡ं рдмрд▓ूрдЪिрд╕्рддाрди рд╡िрд▓ीрди рд╣ोрдХрд░ рдПрдХ рдк्рд░ांрдд рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрдПंрдЧे। рдПрдХ рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рдк्рд░ांрдд рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЕрдзीрди рдЕрдерд╡ा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХि рдЕрдзीрдирддा рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдк्рд░ांрдд। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдк्рд░ांрдд рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдоेрд░ी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднाрд░рддीрдп рдоुрд╕्рд▓िрдоों рдХी рдЕंрддिрдо рдиिрдпрддि рд╣ै। рдХрдо рд╕े рдХрдо рдЙрдд्рддрд░, рдкрд╢्рдЪिрдоी рдХे рднाрд░рддीрдп рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХी рддो рдпрд╣ी рдиिрдпрддि рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиे рдЗрд╕ рдк्рд░ांрдд рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдПрд╡ं рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕рднी рдЕрд╡рд╕рд░ рдкाрдпेंрдЧे рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдЙрдирдХा рд╕्рдеाрди рд╕ुрджृреЭ рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рдФрд░ рд╡े рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рд╕ीрдоा рд░рдХ्рд╖рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЦुрдж рдХो рдпोрдЧ्рдп рд╕ाрдмिрдд рдХрд░ рд╕рдХेंрдЧे। рддрдм рднाрд░рдд рдХे рд▓िрдП рд╡िрджेрд╢ी рдЖрдХ्рд░рдордг рдХा рднрдп рдирд╣ीं рд░рд╣ेрдЧा। рд╡рд╣ рдЖрдХ्рд░рдордг рдЪाрд╣े рд╡िрдЪाрд░ों рдХा рд╣ो рдЕрдерд╡ा рдмंрджूрдХों рдХा।“3  рдЗрдХрдмाрд▓ рдХे рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ों рдоें рдж्рд╡िрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдФрд░ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рдмीрдЬ рдоिрд▓рддे рд╣ै। рдкрд░ंрддु рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рдк्рд░ांрдд рдХी рдЙрдирдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдмाрдж рдХे рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рд╕े рдПрдХрджрдо рднिрди्рди рд╣ैं। рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рд╕рдоाрди рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрдирдХी рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рдк्рд░ांрдд рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдирд╣ीं рд╣ै। рдЙрдирдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рдоुрд╕्рд▓िрдо рдк्рд░ांрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдЕрд▓рдЧ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ुрдЖ।

      рд╕рди् 1930 рдоें рд▓ीрдЧ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдоें рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ीрдп рднाрд╖рдг рджेрддे рд╣ुрдП рдЗрдХрдмाрд▓ рдиे рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░ांрдд рдХी рдоाँрдЧ рдХो рдПрдХрджрдо рдЙрдЪिрдд рдард╣рд░ाрдпा –“ рдпрджि рднाрд░рдд рдХे рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдоुрд╕्рд▓िрдо рднाрд░рдд рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рдРрд╕ी рдоांрдЧ рдкूрд░्рдгрддрдпा рди्рдпाрдп рд╕ंрдЧрдд рд╣ै।“4  рдЙрдирдХे рдЗрди рд╡िрдЪाрд░ों рдХा рд╕्рд╡рднाрд╡рддः рдоुрд╕्рд▓िрдо рдоाрдирд╕ рдкрд░ рдЕрд╕рд░ рд╣ुрдЖ। рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рддрдеा рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдЕрд▓рдЧाрд╡ рддो рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рдоौрдЬूрдж рдеा। рдЕрдм рдпрд╣ рдЕрд▓рдЧाрд╡ рдХो рдЗрдХрдмाрд▓ рдиे рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдЖрдзाрд░ рднी рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рдЗрдХрдмाрд▓ рдХा рдпрд╣ рдЖрдзाрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдЬрдирдоाрдирд╕ рдкрд░ рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░рднाрд╡ рдХिрдпा рдФрд░ рднрдпंрдХрд░ рдкрд░िрдгाрдо рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ाрдордиे рдЖрдпा। 1930 рддрдХ рдЖрддे-рдЖрддे рдЬिрди्рдиा рдиे рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рд╕े рдЕрдкрдиे рдХो рдкूрд░्рдгрддः рдЕрд▓рдЧ рдХрд░ рджिрдпा рдеा। 1930 рдХे рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХे рдмंрдмрдИ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рддрдеा рдЧांрдзीрдЬी рдХी рдЬिрди्рдиा рдиे рдХрдаोрд░ рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд╕ाрде рдХिрд╕ी рднी рдЖंрджोрд▓рди рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрдиे рд╕े рдЗрдирдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा।

      рдЬिрди्рдиा рдЗंрдЧ्рд▓ैंрдб рд╕े рд▓ौрдЯрдХрд░ рднाрд░рдд рдЖрдиे рдХे рдмाрдж рд╕े рд░े рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдмрджрд▓े рд╣ुрдП рдеे, рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЗрдХрдмाрд▓ рдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдиे рднी рдЙрди рдкрд░ рдХाрдлी рдк्рд░рднाрд╡ рдбाрд▓ा। рдЗрдХрдмाрд▓ рдиे рдкрд╣рд▓े рдЦुрдж рдХो рдмрджрд▓ा рдлिрд░ рдЬिрди्рдиा рдХो рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдмрджрд▓ рджिрдпा рджोрдиों рдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдиे рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा। “рдЗрдХрдмाрд▓ рдФрд░ рдЬिрди्рдиा рдХुрдЫ рд╕рдордп рддрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рдзाрд░ा рд╕े рднी рдЬुрдб़े рд░рд╣े। рдЙрди рджिрдиों рдЗрдХрдмाрд▓ рдиे рдпрджि ‘рд╕ाрд░े рдЬрд╣ां рд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рд╣िंрджोрд╕्рддां рд╣рдоाрд░ा’ рдЬैрд╕ा рдЧाрди рд░рдЪा рддो рдЬिрди्рдиा рдиे рдЦिрд▓ाрдлрдд рдЖंрджोрд▓рди рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рд▓िрдП рдкृрдердХ рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा। рдХिंрддु рдЬрдм рддрдХ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпрд╣ рднाрд╖ा рдмोрд▓ी рд╡рд╣ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХी рднाрд╡рдиा рд╕े рдХрдЯ рд░рд╣े। рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕рдоाрдЬ рдиे рдЙрди्рд╣ें рдиेрддा рдирд╣ीं рдоाрдиा, рдХिंрддु рдЬैрд╕े рд╣ी рдЗрдХрдмाрд▓ ‘рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╣ै рд╣рдо рд╕ाрд░ा рдЬрд╣ां рд╣рдоाрд░ा‘ рдХे рд░ाрд╕्рддे рдкрд░ рдЖрдП рдФрд░ рдЬिрди्рдиा рдиे рдж्рд╡िрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд рдмोрд▓рдиे рд╢ुрд░ू рдХिрдпा, рд╡े рд░ाрддों-рд░ाрдд рдоुрд╕्рд▓िрдо рдиेрддा рдмрди рдЧрдП।“5

рд╕ंрджрд░्рдн;

1. рд▓िрдпोрдиाрд░्рдб рдоोрд╕्рд▓े – рдж рд▓ॉрд╕्рдЯ рдбेрдЬ рдСрдл рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд░ाрдЬ – рдкृ-68

2. рд╡рд╣ीं – рдкृ-25

3. рдордЬूрдорджाрд░.R.C. – рд╕्рдЯ्рд░рдЧрд▓ реЮॉрд░ рдл्рд░ीрдбрдо- рдкृ-528

4. рджिрдиेрд╢ рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी – рднाрд░рдд рдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдПрд╡ं рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╡िрдХाрд╕– рдкृ-272

5. рджेрд╡ेंрдж्рд░ рд╕्рд╡рд░ूрдк – ‘рдоुрд╣рдо्рдордж рдмिрди рдХाрд╕िрдо рд╕े рдоुрд╢рд░्рд░рдл рддрдХ’- рдкाँрдЮ्рдЪрдЬрди्рдп – рдЬрдирд╡рд░ी,2002 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд-рдкृ-10

рдпे рднी рдкрдв़े;

1. рджेрд╢ рд╡िрднाрдЬрди - рдЕрд░्рде рдФрд░ рдкрд░िрднाрд╖ा

2. рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдФрд░ рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕

3. рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा : рдЕрд░्рде рдФрд░ рдкрд░िрднाрд╖ा (Communalism : Meaning and Definition)

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें

0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें (0)
To Top