Reasons for family disintegration in the stories of Ravindra Kalia
рд░рд╡िрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХे рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╡िрдШрдЯрди рдХे рдХाрд░рдг
рдоाрдирд╡ рд╕рдоुрджाрдп рдоें рдХрдИ рд▓ोрдЧों рдХा рдЬрди्рдо рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЪрд▓े рднी рдЬाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡िрд╖рдп рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдоें рдХрд▓ाрдХाрд░ рд╣ी рдЙрдд्рддрдо рдЬीрд╡рди рдмिрддाрддे рд╣ैं। рдХрд▓ा рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рд╕рдоाрдЬ рдХा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдХрд▓ा рд╡िрдХाрд╕ рд╕рдоाрдЬ рд╕े рд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХрд▓ाрдХाрд░ों рдХी рдХрд▓ा рдж्рд╡ाрд░ा рд╣рд░ рдХрд▓ा рдЙрд╕рдХे рд░рд╣рддे рд╕рдордп рддрдеा рдХрд▓ाрдХाрд░ рдХे рдорд░рдиे рдХे рдмाрдж рднी рдЬीрд╡ंрдд рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдРрд╕े 64 рдХрд▓ाрдУं рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдп рднी рдПрдХ рдХрд▓ा рд╣ै। рдРрд╕ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ेрд╡ा рдХो рдЕрдкрдиा рдХрд░ рдЙрдд्рддрдо рд░рдЪрдиाрдХाрд░ों рдоें рд╕े рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдЬी рднी рдПрдХ рд╣ैं। рдЖрдк рдЕрдкрдиी рдЖрджрд░्рд╢рдордп рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрддि рдЙрдд्рддрдо рд░рдЪрдиा рдХृрддिрдпों рдХा рд╕ृрдЬрди рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрд╕ी рдХे рдмाрд░े рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╡िрд╡рд░рдг।
рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдЬी рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдк्рд░рддिрднा-рд╕ंрдкрди्рди рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं। рдЖрдк рдмрд╣ु рднाрд╖ा рдк्рд░рд╡ीрдг рд╣ैं рдФрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХे рдЙрдд्рддрдо рдХрд╣ाрдиिрдХाрд░ рд╣ैं, рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХрдИ рднाрд╖ाрдУं рдоें рдк्рд░рд╡ीрдг рднी рд╣ैं। рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдЖрдк рдПрдХ рдЙрдд्рддрдо рд╕рдо्рдкाрджрдХ рд╣ैं। рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдоें рдЕрдзिрдХ рдЕрднिрд░ुрдЪि рд░рд╣рдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрдо рдХिрдпे। рдЖрдк рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рднाрд░рддीрдп (рд╕ंрд╕्рдХृрддि) рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдз, рдкрддि-рдкрдд्рдиी рдХे рд╕ंрдмंрдзों рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХी рд╣ै।
рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдЬी рдХा рдЬрди्рдо рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕े рдкोрд╖िрдд рд╕ाрдзाрд░рдг рдордз्рдпрд╡рд░्рдЧीрдп рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें 22 рдирд╡ंрдмрд░ 1938 рдХो рдкंрдЬाрдм рдк्рд░ाँрдд рдХे рдЬाрд▓рди्рдзрд░ рд╢рд╣рд░ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा।
рдЖрдкрдХी рдоाрддा рдХा рдиाрдо рд╡िрдж्рдпाрд╡рддी, рдоाрддा рдЕрдкрдиी рд╕ंрддाрди рдкрд░ рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ी рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рд╕े рдкрд░िрдЪाрд▓िрдд рд╕рд░्рд╡рд╕ाрдоाрди्рдп, рд╕ाрджрдЧीрдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ाрдоाрди्рдп рдЧृрд╣िрдгी рдеी।
рдЙрдирдХे рд╡ाрдд्рд╕рд▓्рдп рдоें рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХे рдмाрд▓рдорди рдХी рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ाрдПँ рдЬрд╣ाँ рдкूрд░्рдг рд╣ोрддी рдеी, рдкिрддा рдХे рдХрдаोрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдоें рд╡े рдЗрдЪ्рдЫाрдПँ рдЙрдирдХे рдпुрд╡ा рд╣ृрджрдп рдоें рд╕्рдеिрддिрдпों рдк्рд░рддि рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдХा рднाрд╡ рдЬрдЧा рджेрддी।
рдкिрддा рдХा рдиाрдо рд░рдШुрдиाрде рд╕рд╣ाрдп рдХाрд▓िрдпा, рдкिрддा рдХिрд╕ाрди рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рдЬрди्рдоे рдеे। рд░рдШुрдиाрде рд╕рд╣ाрдп рдиे рдПрдХ рдХिрд╕ाрди рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рдЬрди्рдо рд▓ेрдиे рдкрд░ рднी рдЧ्рд░ेрдЬुрдПрд╢рди рдХिрдпा рдеा। рдЧ्рд░ेрдЬुрдПрд╢рди рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЬрди्рдо рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХा рд╡्рд░рдд рд╕ंрдкूрд░्рдг рдиिрд╖्рдаा рдПрд╡ं рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдХे рд╕ाрде рдиिрднाрдпा। рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХे рдкिрддा рдЬाрд▓рди्рдзрд░ рд╢рд╣рд░ рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдФрд░ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╡्рдпрдХ्рддि рдеे।
рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХे рд╡िрдШрдЯрди рдХा рдЬ्рд╡рд▓рди्рдд рдк्рд░рддीрдХ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдк्рд░рдеा рдХा рд╡िрдШрдЯрди рд╣ै। рдпрдж्рдпрдкि рд╡िрдШрдЯрди рдХी рдпрд╣ рд╕्рдеिрддि рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕े рдкूрд░्рд╡ рд╣ी рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЧрдпी рдеी, рдХिрди्рддु рдЙрд╕рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рдЕрдзिрдХ рддीрд╡्рд░рддा рдФрд░ рд╡्рдпाрдкрдХрддा рдЖрдИ рд╣ै। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд░ीрдв़ рд░рд╣ी рд╣ै। рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЙрди्рдирдерди рдХे рд▓िрдП рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рдк्рд░ेрдо, рджрдпा, рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि, рд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрджि рдЙрдЪ्рдЪрдХोрдЯि рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдУं рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рд╣ी рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдкुрд╖्рдкрд▓ाрд▓ рд╕िंрд╣ рдЬी рдиे рд╡िрдШрдЯрди рдХे рдмाрд░े рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдмрддाрдпा рд╣ै।
"рдЖрдЬ рд╡्рдпрдХ्рддि рдирдпी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рд╕्рд╡рдпं рдЯूрдЯрддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ेрд╢ рд╕े рдЬूрдЭ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдорди рдЕрдХुрд▓ाрд╣рдЯ, рдХुंрдаा рдФрд░ рдЕрдХेрд▓ेрдкрди рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЖрдЬ рдХा рд╡्рдпрдХ्рддि рдирдпे рдоाрдирд╡ीрдп рджृрд╖्рдЯिрдХोрдгों рдФрд░ рдЖрдпाрдоों рдХी рддрд▓ाрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╡िрдШрдЯрди рддрдеा рдирдпी рдкुрд░ाрдиी рдкीрдв़ी рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╕े рдмрдирддी рдирдпी рдоूрд▓्рдп рдорд░्рдпाрджा рдХा рд╕ंрдХेрдд рд╕рдордХाрд▓ीрди рдХрд╣ाрдиी рдоें рд╣ै।''¹
рд╣рд░ рд╡िрд╖рдп рдоें рдХाрд▓ाрдиुрд╕ाрд░рдг рдмрджрд▓ाрд╡ рдХा рдЖрдиा рд╕рд╣рдЬ рд╣ै। рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХे рд░िрд╢्рддों рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рд╕ीрдоा рдкाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рд╡िрдШрдЯрди рдХी рдУрд░ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рджाрдо्рдкрдд्рдп рдЬीрд╡рди рдоें рджрд░ाрд░ рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╡िрдШрдЯрди рдХा рдХाрд░рдг рдмрдирддा рд╣ै। рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдзों рдХी рд╢िрдеिрд▓ाрд╡рд╕्рдеा рдХा рдмाрд╣рд░ी рд░ूрдк рд╣ै рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╡िрдШрдЯрди । рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЕрдиेрдХ рдХाрд░рдгों рд╕े рдЯूрдЯрддे рд╣ैं। рдЗрди рдХाрд░рдгों рдХो рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдФрд░ рдЧрдо्рднीрд░ рд░ूрдк рд╕े рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдЬी рдиे рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рд╣ै।
рдЖрджрдоी рд╢ाрджीрд╢ुрджा рд╣ोрдиे рдкрд░ рднी рдкрд░ рдкुрд░ुрд╖ рдпा рдкрд░ рд╕्рдд्рд░ी рдХो рдЕрдкрдиी рд╡ाрд╕рдиा рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЪाрд╣рдиा рд╕рдоाрдЬ рдоें рдПрдХ рдоाрдоूрд▓ी рд╡िрд╖рдп рдмрди рдЧрдпा рд╣ै। рдПрдХ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рдкुрд░ुрд╖ рдпा рд╕्рдд्рд░ी рдоाрди्рдп рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдФрд░ рдХाрдиूрди рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЕрди्рдп рдкुрд░ुрд╖ рдпा рд╕्рдд्рд░ी рд╕े рд╕्рдеाрдкिрдд рдпौрди рд╕ंрдмंрдз рдХो рдЕрд╡ैрдз рд╕ंрдмंрдз рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рд╣рд░ рдХोрдиे рдкрд░ рдкрдб़рддी рд╣ै। рддрджрдиुрд╕ाрд░ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЯूрдЯрдиे рдХी рд╣ाрд▓рдд рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै। рдпौрди рдХुंрдаा, рдРрдпाрд╢ी, рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा, рд╕ुрдЦ рдЬीрд╡рди рднोрдЧрдиे рдХी рд▓ाрд▓рд╕ा рдЖрджि рдЕрд╡ैрдз рд╕ंрдмंрдз рд░рдЦрдиे рдХा рдоूрд▓ рдХाрд░рдг рд╣ै।
рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдЬी рдиे 'рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯी рддрд╕्рд╡ीрд░' рдХрд╣ाрдиी рдоें рдЖрдЬ рдХा рдпुрд╡ा рд╡рд░्рдЧ рдЙрд╕ рд╕ाрдоाрдЬिрдХрддा рдХो рднी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиा рдирд╣ीं рдЪाрд╣рддा рдЬो рдЙрд╕рдХी рд╕рд╣рдЬ рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдУं рдХे рдк्рд░рдХрдЯीрдХрд░рдг рдоें рдмाрдзा рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддी рд╣ै। рдпрд╣ рдкीрдв़ी рдЙрд╕ рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдЬрдЧрдд рдХो рдк्рд░рддिрдХрд▓िрдд рдХрд░рддी рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╡рд╣ рд╕ाँрд╕ рд▓ेрддी рд╣ैं рдФрд░ рдкрд▓рддी рд╣ै। рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд╣ाрдиी рдоें рдк्рд░ेрдоी-рдк्рд░ेрдоीрдХा рдЕрдкрдиे рдк्рд░ेрдо рдХे рдкрд╣рд▓े рджिрдиों рдоें рд╣ी рдмिрдиा рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рдмाрд░ рдоें рдЬाрдирддे рд╣ुрдП рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдз рдмрдиाрд▓ेрддे рд╣ैं। рдХ्рдпों рдХि рджोрдиों рдХाрдоुрдХрддा рдХे рднूрдЦे рдеे। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рд╡े рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдХा рдЕंрддрд░ рди рдЬाрдиे рд╣ी рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рдирдЬрджिрдХ рдЖрдЬाрддे рд╣ैं। рд╡े рдпे рдирд╣ीं рдЬाрди рдкाрддे рд╣ैं рдХि, рд╡े рджोрдиों рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рдк्рд░ेрдо рдХрд░рддे рд╣ैं рдпा рдирд╣ीं। рдЗрд╕ рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдХे рд╢рдм्рджों рдоें
"рдЗрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЙрд╕ рд▓рдб़рдХी рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдЙрд╕ рд▓рдб़рдХे рдиे рдХрднी рдирд╣ीं рд╕ोрдЪा рдеा рдХि рд╡े рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЕрдЪाрдирдХ рдПрдХ рджिрди рдмрдЧैрд░ рдХिрд╕ी рд▓рдо्рдмी-рдЪौрдбी рднूрдоिрдХा рдХे, рдПрдХ рд╣ी рдЦाрдЯ рдкрд░ рдЗрддрдиे рдкाрд╕ рдЖрдЬाрдПंрдЧे। рдЗрд╕ рд▓рдб़рдХी рдиे рднी рдирд╣ीं рд╕ोрдЪा рдеा। рд╡рд╣ рдмाрдд-рдмाрдд рдкрд░ рд╢рд░्рдоाрдиेрд╡ाрд▓ी рджुрдмрд▓ी-рд╕ी рд▓рдб़рдХी рдеी। рд╡े рдмрд╕рди्рдд рдХे рд╢ुрд░ु рдХे рджिрди рдеे рдФрд░ рдмрд╕рди्рдд рдХे рд╢ुрд░ु рдХे рджिрдиों рдоें рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиा рджोрдиों рдХे рд▓िрдП рдирдпा рдЕрдиुрднрд╡ рдеा। рдЙрдирдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдеा рдХि рдРрд╕ा рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░ेрдо рдХे рдЕंрдд рдоें рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै рдордЧрд░ рдпрд╣ рдк्рд░ेрдо рдХी рдПрдХ рдРрд╕ी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдеी, рдЬो рдЙрди्рд╣ें рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рднी рд▓рдЧрддी рдеी рдФрд░ рд╕рд╣рдЬ рднी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкाрдпा, рдмाрдж рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рднी рдХिрдпा рдХि рд╡े рджोрдиों рднूрдЦे рдеे। рд▓рдб़рдХे рдиे рддो рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рдоें рдкूрдЫ рднी рд▓िрдпा 'рдбू рд╡ी рд▓рд╡ рдИрдЪ рдЕрджрд░"²
рд╕्рдд्рд░ी-рдкुрд░ुрд╖ рд╡िрд╡ाрд╣ рд╕े рдкूрд░्рд╡ рд╕ंрдмंрдз рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиा рд╣рдоाрд░ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╣ै। рдпрд╣ рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╕рдн्рдпрддा рдХा рдЕंрдзा рдЕрдиुрдХрд░рдг рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рд╣рдоाрд░ा рд╕рдоाрдЬ рд╡िрдиाрд╢ рдХी рдУрд░ рдЬाрдпेрдЧा।
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХा рдХрдеाрд▓ेрдЦрди рдИ. рд╕рди् 1960 рдХे рджौрд░ рд╕े рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ोрдХрд░ рдЖрдЬрддрдХ рдЕрдмाрдзिрдд рдЧрддि рд╕े рдЕрдкрдиी рдЕрд▓рдЧ рдкрд╣рдЪाрди рдмрдиाрдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд░рд╣ा рд╣ै। рдпुрдЧ рдХी рдЕрдиुрднрд╡ рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдиे рдЕрдкрдиी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдХрдеाрдирдХ рдФрд░ рд╢िрд▓्рдк рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднी рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдП рд╣ैं। рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा 'рдЕрдХрд╣ाрдиी' рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рд╣ैं। рдЕрддः рдЙрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдХрдеाрдд्рдордХрддा рдХी рдЬрдЧрд╣ рдХрдеाрдд्рдордХрддा рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै। рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рди्рджрднों рдХी рд╕рдоाрдирддा рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЙрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдоाрдирд╕िрдХ рдЪेрддрдиा рд╕्рддрд░, рд░рдЪрдиा рджृрд╖्рдЯि рдФрд░ рд░рдЪрдиा рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдЕрдиेрдХ рд░ूрдкрддा рд╣ै।
рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдХрд▓ाрдд्рдордХрддा рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЪिрдд्рд░िрдд рдкाрдд्рд░ों рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрд╡ं рдЖрд░्рдеिрдХ рджрд╢ा рдХो рдиिрд░ूрдкिрдд рдХрд░рддी рд╣ै।
рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХी рд░рдЪрдиा рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдиे рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдПрдХ рдирдпी рдЬीрд╡рди рджृрд╖्рдЯि рджी рд╣ै। рдЗрдирдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рд╕рдорд╕्рдд рдпुрдЧ рдЕрдкрдиी рд╡िрд╕ंрдЧрдд рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХी рдЭाँрдХी рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ुрдЖ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХी рд░ूрдв़िрдпों рдХो рддोрдб़рдХрд░ рдХुрдЫ рдирдпा рд╕ंрджेрд╢ рджेрддा рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХे рдпрдеाрд░्рде рдкрд░ рд╣ी рдЯिрдХा рд░рд╣ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдмрд╢рд░्рддे рдЙрд╕े рдиिрдд-рдирдП рд░ूрдкों рдоें рд╡िрд╡िрдз рд╡िрдзाрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдоाрдирд╡ рдХे рд▓िрдП рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рд╕िрдж्рдз рдХिрдпा рдЬाрдП।
рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рдоूрд▓्рдп рдордиुрд╖्рдп рдХी рд╡рд╣ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкूंрдЬी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рдоाрдЬ рд╡िрд╢ेрд╖ рдХा рд╕्рддрд░ рдЬाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпे рдоूрд▓्рдп рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ, рдиैрддिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдХे рд▓िрдП рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдЗрдХाрдИ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЕрддः рдоूрд▓्рдп рдЪेрддрдиा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдПрд╡ं рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдкाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдиाрд░ी рдорди рдХी рд░рд╣рд╕्рдпрдкूрд░्рдг рдЧुрдд्рдеिрдпों рдХो рд╕ुрд▓рдЭाрдиे рдХे рд▓िрдП 'рдбрд░ी рд╣ुрдИ рдФрд░рдд', 'рдиौ рд╕ाрд▓ рдЫोрдЯी рдкрдд्рдиी' рдПрд╡ं 'рдкрдд्рдиी' рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдФрд░ 'рд░ाрдд рдХे рдШेрд░े : рдирди्рд╣ें рдкाँрд╡' рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдмाрд▓рдХ рдЬिрддрдиे рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХो рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдкुрд░ुрд╖ рдХी рдЖрд╢्рд░िрддा рдиाрд░ी рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╕्рд╡ाрд╡рд▓ंрдмी рдПрд╡ं рдХाрдордХाрдЬी рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो рд╕्рдеाрди рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкाрдпा рдХि рдХрдИ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╣рд▓ рд╣ो рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рдФрд░ рдиाрд░ी рд╕ुрдзाрд░ рдЖрди्рджोрд▓рдиों рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рднी рдиाрд░ी рд╡िрд╖рдпрдХ рдХुрдЫ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╣ैं рдЬो рдЖрдЬ рднी рдЕрдиुрдд्рддрд░िрдд рд╣ैं। рдЕрддः рдиाрд░ी рдЬीрд╡рди рдХी рд╡िрдбрдо्рдмрдиाрдУं рдПрд╡ं рдЖрдзुрдиिрдХ рдиाрд░ी рдХी рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें 'рдиौ рд╕ाрд▓ рдЫोрдЯी рдкрдд्рдиी', 'рдкрдд्рдиी', 'рдбрд░ी рд╣ुрдИ рдФрд░рдд', 'рдХोрдЬी рдХाрд░्рдирд░', 'рдЪाрд▓' рдПрд╡ं рдЪрдХैрдпा рдиीрдо рдЬैрд╕ी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рд╕рдоाрдЬ рдХे рдиाрд░ी рд╡िрд╖рдпрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХे рдк्рд░рддि рдмрджрд▓ाрд╡ рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд░рдЦрддे рд╣ैं।
рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХा рд╕рдЪ्рдЪा рджрд░्рдкрдг рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдпुрдЧीрди рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддाрдУं рдХो рдЖрдо рд▓ोрдЧों рдХी рдЬिрди्рджрдЧी рд╕े рдЬोрдб़рдХрд░ рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
рд╕ंрджрд░्рдн;
1. рд╕ाрдаोрдд्рддрд░ी рд╣िрди्рджी рдХрд╣ाрдиी - рдХे. рдПрдо. рдоाрд▓рддी - рдкृ. рд╕ं. 230
2. рд╕рдд्рддाрдИрд╕ рд╕ाрд▓ рдХी рдЙрдорд░ рддрдХ рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯी рддрд╕्рд╡ीрд░ - рд░рд╡िрди्рдж्рд░ рдХाрд▓िрдпा
- рдкोрд░िрдХा рдиाрдЧрдордгि
рдпे рднी рдкрдв़ें; рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдиाрд░ी рдЪेрддрдиा : рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें